Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

BOSH GAP — sintaktik jihatdan mustaqil bo'lgan ergashgan qo'shma gap 
tarkibidagi gap: Dars tamom bo'lgach, laboratoriyaga boramiz (bosh gap). 
ERGASH GAP — ergashgan qo'shma gap tarkibidagi sitaktik jihatdan 
mustaqil bo'lmagan gap: Quyosh chiqsa (ergash gap), qorlar eriydi (bosh gap). 
GAP BO'LAKLARI — gapda sintaktik aloqa yordamida birikkan so'zlar (ega, 
kesim, to'ldiruvchi, aniqlovchi, hoi). 
GAPNING BOSH BO'LAKLARI — ega va kesim. 
GAPNING IKKINCHI DARAJALI BO'LAKLARI — to'ldiruvchi, 
aniqlovchi, hoi. 
BEVOSITA TASHKIL ETUVCHI BO'LAKLARGA BO'LISH — ma'lum 
yirik bir-likni hosil qilishda ishtirok etgan bo'laklar: Men birinchi kursda o'qiyman. 
TRANSFORMATSIYA — gapning asosiy tarkibini o'zgartirish metodi: 
Olimning do'stlari bor. — Olim do'stlarga ega kabi. 

---

302 
GAPNI AKTUAL BO „LAKLARGA BO'LISH — gapning aniq ma'noni 
ifodalashga ko'ra bo'laklarga bo'lish. 
MATN – lisoniy va nolisoniy birliklarning strukturaviy, ma‘noviy va 
pragmatik munosabatlar asosida o‘zaro birikishidan hosil bo‘ladigan tugal nutqiy 
tuzilma. 
MATN SEGMENTI - muayyan qonuniyatlarga bo‘ysunadigan va muayyan 
strukturaviy belgilarga ega bo‘lgan hamda ma‘lum vazifalar ijrosi uchun 
mo‘ljallangan birlik. 
MATN TUZILISHI – murakkab lisoniy kognitiv jarayon va bu jarayon til 
tizimining turli pog‘onalariga xos birliklar, lisoniy va nolisoniy hodisalarning o‘zaro 
munosabati asosida yuzaga keladi. 
KOGEZIYA – matn bo‘laklarining grammatik, leksik, ritmik, grafik vositalar 
yordamida birikishi. 
KOGERENTLIK – matn qismlarining semantik-mantiqiy munosabatlar 
(sabab-oqibat, referentativ, zamon-makon) negizida bog‘lanishi.
INTENSIONALLIK – matn strukturaviy va ma‘noviy yaxlitligining 
kommunikativ maqsad bilan bog‘liqligi.
ADRESATLIK – axborotni uni qabul qiluvchining ijtimoiy mavqyei, ruhiy 
holati kabi xususiyatlarini inobatga olgan holda uzatish (boshqacha aytganda – 
resipiyent tanlovi).