Samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov kadrlar konsaltingi

 
14.3-jadval 
Mehnatga haq tо‘lash va ijtimoiy xarakterdagi tо‘lov 
mablag‘laridan foydalanish tarkibi 
 
№ 
Kо‘rsatkichlar 
Bazis 
davr 
Hisobot davri 
(ming sо‘m) 
Xarajatlarga 
nisbatan % 
Reja 
Ha-
qiqat 
jami 
reja 
Ha-
qiqat 
1 
Ish 
haqi 
va 
ijtimoiy 
tо‘lovlarga 
sarflangan 
mablag‘lar 
58767,
2 
86621,
5 
92049 100 
100 100 
1.1 
Ish haqiga 
38150,
9 
48388,
1 
84994,
8 
64,9 
55,9 92,3 
1.1.
1 
Ishlangan vaqt 
uchun 
29290,
3 
36876,
9 
60976,
7 
49,8 
42,6 66,2 
1.1.
2 
Ishlanmagan 
vaqt uchun 
4863,3 5104,3 
10423,
4 
8,3 
5,9 
11,3 
1.1.
3 
Bir 
martalik 
mukofotlar 
3371,4 5676 
12614,
2 
5,7 
6,6 
13,7 
1.1.
4 
Oziq-ovqat, uy-
joy, yoqilg‘iga 
tо‘lovlar 
625,9 
730,9 
980,5 
1,1 
0,8 
1,1 
1.2 
Ijtimoiy 
xarakterdagi 
tо‘lovlar 
20616,
3 
38233,
4 
7054,2 35,1 
44,1 7,7 

---

162 
Bir martalik rag‘batlantirishlar xodimning ishdagi faolligi va 
shaxsiy sifatlarini anglatadi. 
Mehnatga haq tо‘lash va ijtimoiy tо‘lov mablag‘lari tarkibida 
ishlanmagan vaqt uchun haq tо‘lash ulushining (6,6%dan 13,7%ga) 
oshishi oqilona emas. Bunday о‘sishning sababi xodimlarning aybisiz 
bilan yо‘qotilgan ish vaqti uchun haq tо‘langanligidir (14.2-jadval, 
2.3-qator). Biroq, bunday xarajatlar tarkibida qonunan kо‘zda tutilgan 
navbatdagi mehnat va о‘quv ta’tillarga haq tо‘lash mavjud bо‘lib, ular 
о‘sish tendenstiyasiga ega. 
Tahlilning keyingi bosqichida mehnatga haq tо‘lash va ijtimoiy 
tо‘lovlarning har bir yо‘nalishi bо‘yicha tarkibiy о‘zgarishlarga baho 
berish talab qilinadi. Ishlangan vaqt uchun tо‘langan mablag‘lardan 
foydalanishni tahlil qilishning mumkin bо‘lgan variantlardan birini 
kо‘rib chiqamiz (14.4.-jadval). 
Tahlilning bu qismida normalashtirish sifatini tavsiflovchi tarif 
tо‘lovlari va rag‘batlantiruvchi tо‘lov о‘rtasidagi nisbatning 
dinamikasi qiziqish uyg‘otadi. Tarif stavkalari bо‘yicha tо‘lovlarning 
past ulushi mehnatni normalanganlik holatini yomonligini va 
mehnatga haq tо‘lash tizimining qо‘llanilishi asoslanmaganligidan 
dalolat beradi. Bizning misolimizda tarif stavkalari bо‘yicha tо‘lovlar 
ulushi kamaygan (44.1 %ga rejalashtirilganligi holda, 42.8 %dan 35.4 
%ga), rag‘batlantiruvchi tо‘lovlar esa 43.3 %ga oshgan. Shunday 
xulosaga kelish mumkinki, tarifli haq tо‘lash ish haqining doimiy 
kafolatli qismi sifatida va mehnat normasi uchun tо‘lanadigan haq 
sifatida о‘z vazifasini bajarmayapti. Asosiy ish natijalari va 
normalarni bajarilganligi uchun mukofotlar oshgan (60.4 %dan 
62.7%gacha, 
25.0%dan 
26.0%gacha) 
bо‘lib 
ijobiy 
va 
rag‘batlantiruvchi omil hisoblanadi. Biroq mukofotlash mehnat 
faoliyati motivastiyasi tamoyillariga javob berishi va mexanik tarzdagi 
qо‘shimcha tо‘lovlarga aylanib qolmasligi kerak. 
Mehnatga haq tо‘lash vositalaridan foydalanishni tahlili о‘rtacha 
soatlik tarif stavkasi, о‘rtacha soatlik va о‘rtacha oylik ish haqlarining 
о‘sish sur’atlari о‘rtasidagi nisbatni о‘rganishni nazarda tutadi.
Agar ish haqi tarkibida mehnat sifati va samaradorlik bilan 
bog‘liq ulush ortsa, bu о‘rtachasoatlik ish haqining о‘sish sur’ati 
о‘rtacha oylikdan yuqori ekanligidan dalolat beradi.