Samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov kadrlar konsaltingi

4. Mehnatga haq tо‘lash jamg‘armasi mablag‘lari va ijtimoiy 
tо‘lovlardan foydalanish samaradorligini auditi 
Nazoratning maqsadi – mehnatga haq tо‘lash va ijtimoiy 
tо‘lovlar mablag‘larining о‘zgarishi mahsulot tannarxi о‘zgarishiga 
qanday ta’sir qilishini aniqlashdan iborat. 
Mehnatga haq tо‘lash va ijtimoiy tо‘lovlar jamg‘armasining 
nisbiy tahlilini keyingi misolda kо‘rib chiqamiz (14.8-jadval). 
 
14.8-jadval 
Iqtisodiy kо‘rsatkichlar 
Bazis oyi 
Hisobot oyi 
Hisobot oyining 
bazis oyiga 
nisbati, % 
Taqqaslama 
narxlarda 
mahsulot 
hajmi, 
ming 
sо‘m 
37500 
38960 
103.9 
Ish 
haqi 
jamg‘armasi, 
sо‘m 
496830 
486761 
97.97 
Bunday nazoratni о‘tkazishda reja davrida bazis davrga nisbatan 
mahsulot hajmi bо‘yicha rejaning bajarilishi foizi va ish haqi 
jamg‘armasining о‘zgarishi hisobga olinadi.
Nazorat algoritmini kо‘rib chiqamiz: 
1. Ish haqi jamg‘armasining bazis davrdan absolyut farqlanishi 
quyidagicha: 
±∆ IHJ ═ 486761 – 496830 ═ –10069 (sо‘m) 
2. Mahsulot hajmi 3.9 %ga oshganligini hisobga olib, hisobot 
davridagi ish haqi jamg‘armasini mahsulot hajmi о‘sishi indeksiga 
tо‘g‘irlash kerak (1,039): 
486761 – (496830 ∙ 1,039) ═ – 29445 (sо‘m) 
3. Mahsulot hajmidagi о‘zgarishlarni hisobga olgan holda, ish 
haqi jamg‘armasi о‘zgarishiga mehnatga haq tо‘lash summasidagi 
о‘zgaruvchan tо‘lovlar (mahsulot hajmi о‘zgarishiga tо‘g‘ri 
proporsional о‘zgaradigan tо‘lovlar) ta’sir qiladi. Bizning misolimizda 
ular 0.57 ni tashkil qiladi deb hisoblaylik, unda
3.9 % ∙ 0.57 ═ 2.22 % - tо‘g‘irlash (korrektirovka) foizi 
4. Nisbiy farqlanishni hisoblash quyidagicha: 
486761 – (496830 ∙ 1.0222 ) ═ - 21098.6 sо‘m 

---

171 
Mahsulot tannarxidagi ish haqi tejalishi 21098.6 sо‘m bо‘lgan. 
Ish haqi va ijtimoiy tо‘lovlar uchun yо‘naltirilgan mablag‘lardan 
foydalanish samaradorligi samaradorlik koeffitsiyenti yordamida 
hisoblanadi. 
Ksam ═ J – NJ / J; (14.1.) 
bu yerda
J – ish haqi jamg‘armasi va ijtimoiy xarakterdagi tо‘lov
mablag‘lari yig‘indisi; 
NJ – ish haqi jamg‘armasidagi unumsiz tо‘lovlar. 
Ish haqi va ijtimoiy tо‘lovlar uchun yо‘naltirilgan mablag‘lardan 
foydalanish samaradorligini tahlil qilishning keyingi yо‘nalishi 
omillarning absolyut farqlanishga ta’sirini aniqlashdir ±∆ IHJ ═ –
10069 (sо‘m) (14.8.-jadval). Ish haqi jamg‘armasiga ta’sir qiluvchi 
omillar jami sanoat ishlab chiqarish kadrlari, alohida kadrlar 
kategoriyalari sonining о‘zgarishi, ularning о‘rtacha ish haqi va 
daromadlarining о‘zgarishidir (14.9. - jadval).