Samarqand davlat universiteti german m. V., Yuldashev sh. Q., Usmanova d. Q.,Xalikova L. N

16.1.-jadval  
Internet-bankingning obyektiv afzalliklari 
Internet-bankingning obyektiv 
afzalliklari
Foydali tomonlari 
Moliyia 
hujjatlarininh 
barchasini 
bankka yuborish 
Qo'shimcha dasturlarni o'rnatishga hojat 
yo'q 
Bankning 
barcha 
davrlari 
uchun 
hisoblari xohlagan ko`chirma va 
hujjatlar olish 
Hisob qaydnomasi holati to'g'risida 
tezkor ma'lumot olish imkoniyati 
Bankdagi to'lov hujjatlarini real vaqt 
rejimida qayta ishlanilishining barcha 
bosqichlarini kuzatish 
Internet orqali hisobni boshqarish uchun 
bilim va ko'nikmalarga ega bo'lishning 
hojati yo'q 

---

172 
Xato xabarlarini zudlik bilan qabul 
qilish 
Axborotni birovning kirish huquqidan 
himoya qilish shifrlash orqali 
ta'minlanadi 
 O‘z-o‘zini tekshirish savollari 
1. Elektron pul nima? 
2. Elektron pulning afzalliklari va kamchiliklarini sanab o'ting. 
3. Elektron pul qanday himoyalangan?
4. To'lov tizimlari nima?
5. Siz qanday to'lov kartalarini bilasiz? 
6. Plastik kartalar qanday tasniflanadi? 
7. Internet-banking nima?
8. Siz qanday aqlli kartalarni bilasiz? 
9. Elektron to'lov tizimlarini ayting? 
10. Internet-bankingning obyektiv afzalliklari nimada ? 
Mavzu 17. Internetdagi moliyaviy tizimlar. Internet-banking: konsepsiya, 
bank xizmatlar bozori, afzalliklari 
 
17.1. Internet-bankingning rivojlanish tarixi
17.2. Masofaviy bank xizmatlari imkoniyatlarini 
17.3. O'zbekistonda Internet-bankingni rivojlanishi 
17.4. Bank hisobvaraqlariga masofadan xizmat ko‘rsatish tizimlarining 
 
17.1. Internet-bankingning rivojlanish tarixi 
Bank tizimi real sektorda zamonaviy texnologiyalar va modernizatsiyalarni 
joriy etish, infratuzilmani va xizmatlar bozorini rivojlantirish uchun lokomotivga 
aylanishiga mo'ljallangan. 
Ijodiy yondashuv va har qanday iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishning 
innovatsion vektori muayyan kredit tashkilotining muvaffaqiyatini belgilaydigan 
eng ustuvor yo'nalishlardan biriga aylanmoqda. 

---

173 
Bank xizmatlarini ko'rsatishda Internet texnologiyalaridan foydalanish 
g'oyasi Qo'shma Shtatlarda 1995 yilda birinchi virtual bank - Security First 
Network Bank ochilganda paydo bo'lgan. 
Haqiqiy dunyoda u odatdagi bank idorasi yoki filiallariga ega bo'lmagan, 
bank mijozlarining barcha operatsiyalari faqat Internet orqali amalga oshirilgan. 
Bugungi kunda dunyoda 423,5 milliondan ortiq kishi Internet-banking 
foydalanuvchisi bo'lib, bu barcha Internet foydalanuvchilarining 28,7 foizini 
tashkil etadi. 
Internet-bankingning eng faol foydalanuvchilari amerikaliklardir, ularning 
soni Internet foydalanuvchilari auditoriyasining deyarli yarmi (45%) ni tashkil 
qiladi, Evropada bu ko'rsatkich 37,8% ga, Lotin Amerikasida - 25,1% ga, Tinch 
okeani mintaqasida - 22% bilan. o'sish dinamikasi har yili 5,2% dan ortiq. 
Shvetsiya, Norvegiya, Finlyandiya, Daniya va Niderlandiya kabi 
mamlakatlarda Internet-bank xizmatidan foydalanuvchilar soni bo'yicha Evropa 
birinchi o'rinda turadi. 
Masalan, 2013 yilda Buyuk Britaniyada har kuni 36 million kattalar (73%) 
Internetga kirishgan. Bu Internet foydalanuvchilari statistikasi to'g'ridan-to'g'ri 
yuritila boshlangan 2006 yilga nisbatan 20 millionga ko'pdir. 83% yoki 21 million 
uy xo'jaliklari Internet-bank orqali xarid va to'lovlarni amalga oshirdilar. 
Frantsiya, Avstriya va Italiya banklari filial tarmoq orqali chakana 
mijozlarga 
xizmat 
ko'rsatishning 
an'anaviy 
modelidan 
voz 
kechishga 
shoshilmayapti. Shu bilan birga, Germaniya va Ispaniyada masofaviy bank 
tizimlari faol rivojlanmoqda. 
Lotin Amerikasida jismoniy shaxslar doimiy ravishda valyuta va qisqa 
muddatli qimmatli qog'ozlarni sotib olish va sotish zarurati tug'ilganda, inflyatsiya 
iqtisodiyotida Internet-banking ajralmas bank vositasiga aylandi. 
Rossiyada virtual bankning asoschisi Avtobank bo'lib, u 1998 yilda o'z 
mijozlariga ushbu xizmat turini taklif qilgan. 
Bugungi kunda Rossiya banklari quyidagi 4 turdagi Internet-bank 
xizmatlarini ko'rsatmoqdalar: 
- hisobraqamlarni taqdim etish - banklarning 97%; 
- operatsiyalar bo'yicha hisobotlarni taqdim etish - banklarning 80%; 
- elektron hujjatlar almashinuvi - banklarning 80%; 
- konsalting xizmati - banklarning 32%; 
- kredit shartnomalarini bajarish - banklarning 1%. 
Rossiyadagi elektron moliyaviy xizmatlarning iste'molchilari o'rtasida 2013 
yilda Markswebb Rank & Report analitik agentligi tomonidan o'tkazilgan tadqiqot 
natijalariga ko'ra quyidagi xulosalar qilingan:

---

174 
- 19,6 mln odamlar har oy kamida bitta onlayn to'lov operatsiyasini amalga 
oshiradilar; 
- 19,4 million kishi onlayn, mobil yoki SMS-banklardan foydalanadi; 
- 15,4 million kishi Internet-bankdan foydalanadi, ularning deyarli ¾ qismi 
"Sberbank Online" Internet-bankidan foydalanadi; 
- oyiga 11,7 million kishi Internet-bank orqali to'lovlarni amalga 
oshirmoqda; 
- 8,9 million kishi Internet orqali bank kartasi orqali to'laydi; 
- 7 million kishi elektron hamyon yordamida onlayn to'lovlarni amalga 
oshirmoqda; 
- oyiga 6,6 million kishi mobil qurilmadan kamida bitta onlayn to'lovni 
amalga oshiradi. 
Ma'lumki, Internet banking - bu bank xizmatlarini Internet orqali masofadan 
turib olish tizimi. Bank bilan virtual aloqa interaktiv ravishda - bank veb-sayti 
orqali amalga oshiriladi. Tizimda ishlash uchun mos brauzer orqali Internetga 
kirish imkoniyati mavjud bo'lsa, xizmatni bank ofisida ulashingiz kerak. 
Hisobni boshqarish dunyoning istalgan joyidan, Internetga ulangan har 
qanday kompyuterdan mumkin. Chet el amaliyotida Internet-bankingda ulanish va 
xizmat ko'rsatish odatda bepul. 
Aynan Internet-bank mexanizmining universalligi uni jismoniy shaxslarga 
ham, korxonalarga ham taqdim etadi, bu erda Internet-banking imkoniyatlari pul 
oqimlarini boshqarish samaradorligi va samaradorligini oshirishga imkon beradi. 
Hozirgi vaqtda Internet-bank tizimining bozorda uchta asosiy darajasi 
mavjud: axborot, kommunikatsiya va tranzaksiya. Ushbu bo'linma asosida 
Internet-banking xizmatlarining tasnifini ham berish mumkin. 
Masalan, axborot xizmatlari - bu bank tomonidan o'z mahsuloti va xizmatlari 
to'g'risida marketing ma'lumotlarini maxsus veb-serverda joylashtirish. Aloqa 
xizmatlari bank va mijoz o'rtasidagi o'zaro aloqalarni, shu jumladan elektron 
pochta orqali yozishmalarni amalga oshirishga imkon beradi: hisob holati 
to'g'risida so'rovlar, kredit olish uchun arizalar yoki statik ma'lumotlarni yangilash. 
Internet-bank tizimining ushbu "qisqartirilgan" versiyasi, odatda bepul, 
mijozlarga Internetda joylashgan bank veb-sayti orqali taqdim etiladi. 
Agar mijoz Internetga kirish imkoniga ega bo'lmasa, bank mijozga bankning 
veb-saytiga tashrif buyurish, shuningdek elektron pochtaga ulanish imkoniyatini 
oddiy Internet-provayderlar tariflaridan sezilarli darajada kam miqdorda taqdim 
etishi mumkin.