Samarqand davlat universiteti german m. V., Yuldashev sh. Q., Usmanova d. Q.,Xalikova L. N

Mavjud biznesni qo'llab-quvvatlash uchun model. Agar firma an'anaviy 
sharoitlarda biznes bilan shug'ullansa, alohida biznes-jarayonlarni virtual maydonga 
ko'chirish (nusxalash) mumkin. Ushbu holatda sayt marketing vositalaridan biriga 
aylanadi, uning yordamida sezilarli darajada bozor bilan o'zaro aloqaning 
instrumental bazasini kengaytirish uchun qo'shimcha imkoniyat mavjud. 
Ushbu turdagi sayt bajarishi mumkin bo'lgan vazifalar: 
- reklama, kompaniyaning savdo belgisini va / yoki uning mahsulotlarini reklama 
qilish, siljitish; 
- jamoatchilik bilan aloqalar tizimini kengaytirish; 
- iste'molchilar, sheriklar, aktsiyadorlar, reklama agentlarlarni tovar va kompaniya 
to'g'risida eng to'liq va dolzarb ma'lumotlar bilan ta'minlash; 
- iste'molchilarni sotishdan oldin va keyingi ma'lumot bilan qo'llab-quvvatlash; 
- to'g'ridan-to'g'ri sotishni ta'minlash; 
- firmalar o'rtasida sotishni ta'minlash; 

---

22 
- mahsulotlarni tarqatish kanalini tashkil etish (agar uni Internet orqali tarqatish 
imkoni bo'lsa). 
Biznesni yaratishning yangi modeli. Internet ushbu muhitning noyob 
imkoniyatlari asosida yangi biznes modellarini yaratish imkonini beradi. Bunday 
modelni amalga oshirishning yorqin namunasi - elektron birja, onlayn-kim oshdi 
savdosi, onlayn-do'kon va boshqalar. Bunday sharoitda, qoida tariqasida, 
mahsulotning asosiy turi bu axborot mahsulotidir, uni yaratish va amalga oshirish 
uchun unga axborot resursini qayta ishlash texnologiyalari qo'llaniladi, foydalanuvchi 
(yoki potentsial xaridor) tomonidan o'rnatiladigan noyob xususiyatlar aniqlanadi. 
Bunday holda, barcha ish jarayonlarini virtual makonga (xizmatlar) oxirgi 
iste'molchiga tovarlarni etkazib berishni ham o'tkazish mumkin. 
3.3. Internet iqtisodiyotining rivojlanishiga ta'sir qiluvchi omillar 
Elektron biznes bu o'zaro ma'lumot almashish orqali amalga oshiriladigan 
xo’jalik muomalalarining yig’indisidi bo’lib jismoniy shaxslar (tadbirkorlar, 
ishbilarmonlar) va yuridik shaxslar (muassasalar va tashkilotlar) texnik va 
Internet texnologiyalariga asoslangan dasturiy ta'minotdan foydalangan holda uni 
oqilona qurish uchun quyidagi tashkiliy printsiplarni hisobga olish kerak: 
- kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni moliyalashtirish sharoitida foyda stavkasini 
ob'ektiv funktsiya sifatida belgilash iste'molchilar talabi va ommaviy ishlab 
chiqarilgan mahsulotlar va xizmatlarning sotilishini rag'batlantirish bo'yicha 
marketing tadqiqotlarini o'tkazishni taqozo etadi; 
- kompaniyaning raqobatbardoshligini oshirish va tashqi muhit o'zgarishiga qarshilik 
ko'rsatish uchun kompaniyaning innovatsion siyosatini olib borish (yangi ishlab 
chiqarish, axborot va boshqaruv texnologiyalarni joriy etish); 
- oqilona texnologik, assortiment, narx, sotish va kadrlar siyosati bilan 
ta'minlanadigan biznes-jarayonlarni tashkil etishda moslashuvchanlik; 
- xatarlarni boshqarish va matematik modellashtirishning zamonaviy nazariya 
yordamida tadbirkorlik tavakkalchiligini ob'ektiv baholash va bozor holatini bashorat 
qilish; 
- zamonaviy apparat va dasturiy ta'minotdan foydalanish biznes jarayonlarini 
kompyuterlashtirish, shuningdek biznes haqida ma'lumotni saqlash va himoya qilish 
vositalari 
Axborot texnologiyalari va Internet iqtisodiyotining yangi davrining 
boshlanishini belgilagan burilish nuqtasi bo’lib, raqobatbardosh tovarlarni ishlab 
chiqarish uchun birlamchi resurslar (moddiy va xom ashyo, ishlab chiqarish, savdo) 
qiymatini qayta baholash edi.Internet iqtisodiyoti - Internet va intranet tarmoqlari, 
shuningdek uyali aloqa echimlaridan, telefon aloqasidan (wap protokollaridan) 
foydalangan holda jahon bozorida tovarlarni sotib olish va sotish munosabatlariga 
asoslangan bozor iqtisodiyotidir. 
Shunday qilib, axborot texnologiyalari boshqaruv jarayonlarini tahlil qilish 
va nazorat qilish uchun yanada shaffof qiladi, bu esa tadqiqot va tajriba-
konstruktorlik jarayonini maqsadli tashkil etish uchun an'anaviy sharoitlar bilan 
taqqoslaganda katta bozor istiqbollariga ega bo'lgan yangi mahsulot va xizmatlarni 
yaratish imkoniyatini beradi. 
Jahon bozorida axborot texnologiyalaridan foydalanishning tez o'sishi 
va to'plangan tajriba Internet-iqtisodiyotni rivojlantirish istiqbollarini, global elektron 
bozor belgilovchi asosiy tendentsiyalarni aniqlashga imkon berdi Bular axborot 

---

23 
texnologiyalarining ta'siri: iqtisodiy o'sishga; biznes jarayonlari; mehnat bozori, jahon 
moliya bozorlarining tarkibi va dinamikasi.
Shunday qilib, zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish ishlab 
chiqarish jarayonlarini sezilarli darajada qayta tashkil etishni amalga oshiradigan 
firmalar uchun buyurtmalar tarkibi va tarkibidagi oddiy o'zgarishlardan 
markazsizlashtirishni va autsorsingni amalga oshirish imkoni beradi. Murakkab 
axborot tizimlarni joriy etish orqali aloqa xarajatlarining bir necha barobar 
kamayishiga va yangi mahsulotlarni joriy etish uchun zarur bo'lgan vaqtni sezilarli 
darajada qisqarishiga erishiladi. 
Axborot resurslardan, Internet texnologiyalardan keng foydalanish iqtisodiy 
jarayonlarning yuqori darajada oshkoraligini ta'minlagan holda iste'molchilar uchun 
mustaqil ravishda eng past narxda tovarlarni topish imkonini beradi, ishlab 
chiqaruvchi firmalar esa - kerakli vaqt ichida kerakli miqdordagi ma'lumotni olish, 
shu bilan o'zaro ta'sir xarajatlarini kamaytirish orqali xom ashyo va butlovchi 
qismlarni etkazib beruvchilarni qidirish xarajatlarini sezilarli darajada
qisqartiradi. Alohida ishlab chiqarish funktsiyalarini pudratchilarga topshirish orqali 
keraksiz tarkibiy bo'linmalarni qisqartirish va ishlab chiqarish bazaning optimal 
hajmiga va ishchilar soniga erishish mumkin. 
Xaridor kompyuterdan yordamida kataloglar orqali har qanday kerakli 
mahsulot modelini tanlaydi va mxsus kredit kartochkalar bilan bir vaqtni o’zida 
to’lovini amalga oshiradi, kompaniyalar esa xarajatlarini ikki yo'l bilan kamaytira 
oladi: 
- ma'lumotdan foydalanish qulay etkazib beruvchini va buyurtmani an'anaviy 
yondashuvga qaraganda sezilarli darajada kam vaqt ichida topish va joylashtirish 
mumkin, shu bilan birga, buyurtmani berish va hisob-kitob jarayonida xatoliklar 
ehtimoli pasayadi. 
- internet orqali tovar va xizmatlarni sotish xarajatlari an'anaviy sotuv kanallarga
qaraganda kamayadi (tahlilchilar xarajatlar 10 barobar qisqarishni ta’kidlaydi). 
Elektron tijorat asosida ta'minot zanjirini boshqarish orqali firma tarqatish 
zanjirlarini qisqartiradi va muhim zaxiralarni saqlash ehtiyojlarini kamaytiradi. 
Axborot texnologiyalarining mehnat bozoriga ta'sirini bir necha jihatdan 
ko'rib chiqish mumkin. Хodimlarning yuqori malakasi talab qilmaydigan sohalarga 
axborot texnologiyalar kiritish natijasida bir vaqtning o'zida ishlaydigan xodimlar 
sonining sezilarli darajada kamayishi bilan haqiqiy ish haqi darajasining pasayishi 
kuzatilmoqda. 
Shu bilan birga, oliy va maxsus ma’lumotli shaxslarning ish haqi darajasi 
doimo oshib bormoqda. Ushbu tendentsiyani xodimlarning past malakali ishi 
muntazamligi tufayli boshqaruv qaror qabul qilish jarayonida ishtirok etgan 
mutaxassislarning (menejerlar, dasturchilar va boshqalar) faoliyatiga qaraganda 
avtomatlashtirilishi mumkin. Shu bilan birga, kompyuter texnologiyalaridan 
foydalanish malakali mehnat natijalarini yaxshilashga imkon beradi, ya'ni 
ijodkorlikni, ularning ishlab chiqarish texnologiyalaridagi va boshqaruvning 
o'zgarishlarga moslashuvchanligini oshiradi. 
Bundan tashqari, axborot texnologiyalari maxsus tayyorgarlikni talab 
qiladigan va aniq oliy ma'lumot asosida maqsadga muvofiq bo’ladigan yangi 
kasblarning paydo bo'lishiga olib keladi. Axborot texnologiyalarining xalqaro moliya 
bozorlari tarkibi va dinamikasiga ta'siri Internet-iqtisodiyotning eng murakkab 

---

24 
xarakterga ega bo'lgan rivojlanish jarayonlari nuqtai nazaridan ko'rib chiqishimiz 
mumkin.
Yuqori texnologiyali kompaniyalarning qimmatli qog'ozlar bozorida 
operatsiyalarning umumiy yuqori darajadagi xavfi ularning qiymatini aniqlashning 
aniq usullari mavjud emasligi bilan bog'liq.
Elektron kompaniyalar uchun real sektorning an'anaviy kompaniyalari 
qo’llaydigan uslublardan tubdan farqlanadigan o'zlarining maxsus usullari 
qo'llaniladi. Bunday holatni kompaniyalar moddiy aktivlarning yo’qligi,foydaning 
kamligi yoki umuman zararligi bilan izohlash mumkin. Bu holatda bozor 
jozibadorligini baholash uchun bozor qiymatining foydalanuvchilarga nisbati,
bozor ulushiga, saytga tashrif buyuruvchilar soniga sotishdan tushadigan daromadiga
nisbati ko'rsatkichlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir, 
(potentsial mijozlar) va boshqalar. 
Bundan tashqari, birja brokerlari elektron kompaniyalar aktsiyalarini sotishni 
tashkil qilishda maxsus strategiyaga amal qilishadi. Takliflarni birlamchi bozorda
taxminiy bozor narxidan sezilarli darajada pastroq narx belgilab, umumiy chiqarilgan 
aktsiyalarning 10 foizdan ziyod bo’lmagan miqdorini sotishadi. Ushbu uslub
birinchi kunidanoq aktsiya narxining o'sishini belgilaydi va kompaniyaning qimmatli 
qog'ozlariga "qaynoq mulk" maqomini beradi