Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

6.4.Ideal siqib chiqaruvchi gomogen reaktorda
boruvchi kimyoviy jarayonni tadqiq etish 
Ideal siqib chiqaruvchi reaktorda n-oktanning i-oktan va kreking 
mahsulotlariga aylanish reaksiyasi amalga oshsin: 
→
 
bunda 700 K da 
j/mol – ekzotermik reaksiya;
j/mol – endotermik reaksiya. 
Reaksiyani quyidagi ko„rinishda ifodalaymiz: 
→
→  

---

109 
Jarayonning matematik modeli (5.26, 6.2) tenglamalar hisobga 
olingan holda quyidagi material va issiqlik tenglamalari sistemasi 
ko„rinishida yozilishi mumkin: 
bunda
– reaktordagi bosim, MPa.
Boshlang„ich shartlar: da
, R – universal gaz doimiysi,
Reaksiyaning issiqlik effekti (
) i-chi reaksiyaning entalpiyasi 
kattaligiga (
) teskari ishora bilan teng bo„lganligi uchun: 
 
u holda 
j/mol,
j/mol bo„ladi. 
Differensial tenglamalar sistemasini yechish uchun Eylerning sonli 
usulidan faydalanish mumkin. 
Hisoblash natijalari 6.1-6.2-rasmlarda keltirilgan. 
6.1-rasm. Reaksiyaga kirishadigan moddalar konsentratsiyasining 
vaqtga bog„liqligi 

---

110 
6.2-rasm. Temperatura o„zgarishining vaqtga bog„liqligi 
Olingan natijalar asosida shuni qayd etish mumkinki, ideal 
almashinish reaktorida modda konsentratsiyasi va temperaturaning 
o„zgarishiga qarab komponentlarning o„zgarish darajasini hisoblash 
mumkin. 
6.5. Statsionar sharoitda ideal siqib chiqarish reaktorida boradigan 
kimyoviy jarayonni tadqiq etish 
Ideal siqib chiqarish reaktorida kimyoviy reaksiyaning borishini 
matematik modellash usulida tadqiq etishning mohiyati reaktorning 
chiqishida reaksiyaga kirishadigan moddalar konsentratsiyasi va oqim 
temperaturasini kantakt vaqtiga bog„liqligini aniqlashdan iborat. 
Ideal siqib chiqarish reaktorida quyidagi kimyoviy reaksiya borsin: 
→
→
Ideal siqib chiqarish reaktorida reagentlar tarkibi va oqim 
temperaturasi apparat uzunligi (yoki kantakt vaqti) bo„yicha 
o„zgarganligi uchun unda boruvchi jarayon (6.6, 6.7) differensial 
tenglamalar sistemasi bilan ifodalanadi. 
U holda kimyoviy jarayonning matematik modeli quyidagi 
material va issiqlik balansi tenglamalari sistemasi bilan (reaktorning ish 
rejimi - statsionar) yozilishi mumkin: 

---

111 
 
bunda 
– reaksiya 
tezliklari 
konstantalari; 
– 
komponentlar konsentratsiyalari. 
Differensial tenglamalar sistemasini yechish uchun Eylerning sonli 
usulidan foydalanish mumkin. 
Hisoblash natijalari 6.3-6.5-rasmlarda keltirilgan. 
6.3-rasm. Ideal siqib chiqarish reaktorida komponentlar 
konsentratsiyalarining kantakt vaqtiga bog„liq holda o„zgarishi 

---

112 
6.4-rasm. Ideal siqib chiqarish reaktorida temperaturaning kantakt 
vaqtiga bog„liq holda o„zgarishi 
6.5-rasm. Ideal siqib chiqarish reaktorida o„tish darajasining kantakt 
vaqtiga bog„liqligi