Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети
Download 2.63 Mb. Pdf ko'rish
|
Samarqand davlat universiteti озон миллий тад И отлар технологи
|
Nazorat savollari
1. Rejalashtirish va maqbullashtirishni simpleks usulining mohiyati nimadan iborat ? 2. Simpleks rejalashtirishning usiunligi nimadan iborat ? 3. Maqbul sohaga kelinganligi qanday aniqlanadi ? 4. Oynaga akslantirish nima maqsadida amalga oshiriladi ? 5. Sirtga qadamli chiqib borishda nimalarga e‟tibor berish kerak ? 154 VIII BOB. KIMYOVIY- TEXNOLOGIK JARAYONLARNI MAQBULLASHTIRISH 8.1. Kimyoviy-texnologik jarayonlar uchun maqbullashtirish masalalarining umumiy harakteristikasi (tasnifi) Modellashning yakuniy bosqichida ob‟ektni maqbullashtirish ko„rinishda noan‟naviy usulda qarab chiqaylik. Masala bunday yondashuv maqbullashtirishning bajarilishida modelning fizik-kimyoviy yoki statistik bo„lishiga qaramasdan modellashtirishning universal bloki ekanligi va modelni yaratishda uni hisoblash dastlabki o„ziga xosligiga amalda bog„lik emas. Umumiy holda maqbullashtirish - bu maqbul sharoitlarni, ya‟ni berilgan ob‟ektning maqbul natijalar bilan faoliyat yuritishni ta‟minlovchi sharoitlarni topish amaliyotidir. Matematika nuqtai nazaridan maqbullashtirish deganda mos holdagi funksiyaning ekstemumlarini, ya‟ni bog„liq bo„lmagan kirish o„zgaruvchanlar qiymatlarini chiqish eng kichik (minimum) yoki eng katta (maksimum) qiymatlariga mos keladiganlarini izlashdir. Ekstrimum nuqtalarida funksional bog„liqlik harakterli o„zgaradi. Masalan, o„sib boruvchidan kamayuvchiga (8.1-rasm), minimumlarda esa teskari o„zgaradi. Matematika bunday nuqtalar monotanmas ekstremal bog„liqliklarda funksiya hosilasini nulga tenglashtirib aniqlanadi. Lekin berilgan maydonda ekstremumlarni izlashda kirish o„zgaruvchilari qiymatlarini global (haqiqiy) va lokal (nisbiy) ga ajratish lozim. 155 8.1-rasm. Funksiyaning mahalliy va global eksrimumlari Masalan, 8.1-rasmdagi egri chiziqda argumentning maydon chegara x l dan x 2 gacha 5 ta ekstremumni ajratish mumkin. 1 - global maksimum, 2 - global minimum, 3 - mahalliy maksimum, 4 - mahalliy minimum, 5 - mahalliy maksimum. Agar berilgan holatda y ≥ y n sharoitni qanoatlantiruvchi minimumni topish talab etilsin, u holda masalaning yechimi 2 nuqtada emas 4 nuqta bo„ladi. Hisoblashlar orqali ob‟ektni bosqichlarini matematik jihatdan tekshirilish muhim ekanligini tushunish ahamiyat. Shuni tushunish muhimki, matematik jihatdan ob‟ektlarni hisoblashlar yordamida tadqiq etish bosqichi bugungi kunda ingliz tili terminalogiyasi bo„yicha “simulyatsiya” deyiladigan simulation so„zidan - modellash matematikasiga va ob‟ektni maqbullashtirish bosqichiga ajratilgan. Chunki ularda turli matematik amallar ishlatiladi. Bu yerda terminlarda (8.1-jadval) adashish kerakmas. 8.1-jadval Simulyatsiya Maqbullashtirish Bog„liq bo„lmagan x o„zgaruvchi Boshqariluvchi o„zgaruvchi Maqbullashtiruvchi omil Bog„liq y o„zgaruvchi Chiquvchi o„zgaruvchi Maqbullashtirish mezoni |
