Samarqand davlat universiteti turaev b. X., Nizamov a. N

 
12.2. «Kvazirenta» yoki iste`molchi va sotuvchida ortiqcha tovar yig`ilishi 
Muvozanat narxini tahlil etishda, marshall «Kvazirenta» tushunchasini ham 
kiritgan. Bozordagi narx talab chizig`i taklif chizig`i bilan kesishgan joyda 
belgilanadi. Taklif nuqtai - nazaridan, bu narx maksimal darajadagi xarajat narxiga 
muvofiq bo`lib, bu narx iste`molchi tomonidan qabul qilinadi. Nima bo`lganida 
ham, har - bir ishlab chiqaruvchining xarajat hajmi turlicha bo`ladi. Muvozanat 
xarajatlaridan past darajadagi xarajatlarga ega bo`lgan tadbirkorlar kutilganidan 
ortiq daromad, yoki kvazirenta olishadi. 
Xuddi Shunga o`xshash holat, talab tomonidan ham kuzatiladi. Dyupyui bilan 
bir qatorda, Marshall iste`molchi ortiqcha tovari tushunchasini ham kiritgan. Shu 
bilan birgalikda, iste`molchi talabi bozor narxida aks etgan talab narxidan ko`ra 
tezroq o`sishi mumkin. Agarda shaxs bozordagi yagona xaridor bo`lganida edi, u 
bundan-da yuqoriroq belgilashga ham tayyor bo`lar edi. Bozor narxini to`lagan 

---

106 
holda esa, u o`z mablag`larini tejab qolib, mazkur tejalgan mablag`, uning 
«kvazirentasi» yoki ortiqcha daromadi bo`ladi. 
Daromadlar. Daromadlar nazariyasini ko`p jihatdan Dj. S. Klark ishlab 
chiqarib, u o`z nazariyasini ishlab chiqarish omillari maksimal ishlab - chiqarish 
nazariyasi bilan bog`lagan. Agarda korxona miqiyosida maksimal ishlab chiqarish 
darajasi (boshqacha qilib aytganda) ishlab chiqarish omillari miqdori mazkur 
omillarga bo`lgan narxlarga bog`liq bo`lsa, makroiqtisodiy darajada buning aksi 
ko`zga tashlanadi. Ya`ni qo`llanilgan ishlab chiqarish omillari miqdori uning 
narxini belgilaydi (ya`ni, uning ishlab chiqarilishidan olingan daromadni). 
Masalan, korxona darajasida ish haqi doimiy bo`lib, ish haqi summasi korxona 
doirasidan tashqarida, mehnat bozorida belgilanadi, ishchilar soni esa, 
o`zgaruvchan ko`rinish bo`lib, bu miqdor ish haqi hajmiga bog`liq bo`ladi. Mehnat 
bozorining o`zida esa, bandlar (yollangan) ishchilar miqdori mehnatga bo`lgan 
talab va taklif mutanosibligini aks ettirib, demakki uning narxini ham belgilab 
beradi.