Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a. B., Ruzibayeva n. X., Аzimova r. I

§ 17.2. Tadbirkorlik taraqqiyotini yuksaltirishda innovatsion faoliyatni o‟rni 
Tadbirkorlik taraqqiyoti novatorlikdan, erkin bozor talablarini bilmoqlikda, 
ularni istiqbolini his etmoqlikda, ularga mos tovar va xizmatlarni yetkazmoqlikda va 
shu yo‗l bilan o‗z maqsadlariga erishmoqlikdadir. Iqtisodiyotni rivojlantirishning 
bosh me‘zoni bo‗lib tadbirkorlik xizmat qiladi. Tadbirkor har qanday imkoniyatni 
boy bermasdan, o‗z manfaatida o‗zi uchun iloji boricha maksimal yutuq maqsadida, 
hech qanday talofatlardan qo‗rqmay tashabbusni qo‗lga oluvchi, kuchli va 
harakatchan insondir. A. Smitni ko‗zga ko‗rinmas qo‗l qoidasiga binoan, tadbirkor 
har qanday imkoniyatni nafaqat o‗zi uchun balki jamiyat kelajagi uchun 
ishlatuvchidir. Tadbirkor bo‗lish, demak, yangi ishni amalga oshirish qarorini qabul 
qilishdir. Tadbirkorlik, iste‘molchilarni turli tovar va xizmatlar bilan ta‘minlash yo‗li 
bilan, daromadni oshirishga qaratilgan turli faoliyatdir. Tadbirkorlik faoliyati doimiy 
ravishda o‗z mulkiy mas‘ulligidan, o‗z qo‗rquv va tavakkalligidan kelib chiqib 
yuritiladigan faoliyat hisoblanadi. Haqiqiy tadbirkor faqat o‗z g‗oyasiga ega bo‗lgan 
insonlardir, olimlarni fikriga ko‗ra, dunyodagi insonlarni faqat 15-20 foizigina 
tadbirkordek fikr yuritish va harakat qilish qobiliyatiga egadirlar. Amerikaliklar 
tadbirkorlarning millatini ―oltin foyda‖ deb atashadi. Nobel‘ mukofoti laureati, taniqli 
iqtisodchi Fridrix Fan Xayekni fikricha, tadbirkorlikning mohiyati yangi iqtisodiy 
imkoniyatlarni izlashdir, uni axtarib topishdadir. Tadbirkorlik oddiygina faoliyat 
emas, u yaratuvchanlikka mos va xos faoliyatdir. Tadbirkorlikni yuritish va 
yuksaltirish uchun tadbirkor ijodiy hislatga ega bo‗lishi kerak.
Tadbirkorlikka xos bo‗lgan hislatlar bular: tashabbuskorlik; yaratuvchanlik; 
ijodkorlik; yangilikka intiluvchanlik; o‗zining g‗oyasiga ega bo‗lmoqlik; 
tavakkalchilik va qaltislikni o‗z bo‗yniga olmoqlik; novatorlik, eskini buzib, ijodiy 
ravishda yangilikni kiritmoqlik, ya‘ni doimiy rivojlanmoqlik; faoliyat oqibatlarini 
ko‗ra bilmoqlik; o‗z majburiyatlarini bajarmoqlik; o‗z qaroridan qaytmaslik; 
uddaburonlik va doimiy intiluvchanlik, yaratuvchanlik. Qayd etilgan hislatlarga ega 
bo‗lganlargina tadbirkorlikni aniq jarayon sifatida tasavvur qila oladilar, buzish 
qobiliyatiga ega bo‗la oladilar, yangilikni yaratish imkoniyatiga ega bo‗ladilar. 
Tadbirkorlik taraqqiyoti novatorlikdadir, ya‘ni eskini ijodiy yondashuv asosida buzib, 

---

358 
yangisini ijod etishdadir. Taniqli nemis iqtisodchisi D.A.Shumpeterni fikriga ko‗ra, 
texnologiya taraqqiyoti iqtisodiy yuksalishni boshqaradi, novatorlik ya‘ni doimiy 
ijodiy yondashuv va yaratuvchanlik rivojlanishni ta‘minlaydi. 
D.A.Shumpeterni fikriga ko‗ra, inovatorlikni amalga oshiruvchisi bo‗lib 
tadbirkor xizmat qiladi, moliyaviy mablag‗lar esa uni ta‘minotini tashkil etadi. 
Demak, tadbirkorlik o‗z mazmun-mohiyatiga ko‗ra ijodkorlik, yaratuvchanlik, 
yangilikni tadbiq etmoqlik, tashabbuskorlik negizida tadbirkorlik, uddaburonlik, 
intiluvchanlik va doimiy rivojlanmoqlikni anglatadi. Ushbu jihatdan tadbirkorlik 
faoliyati innovatsiya faoliyatidan boshqa narsa emasdir. Haqiqiy tadbirkorlik negizida 
novatorlik, yangilikni kiritish, hayotga tadbiq etish yo‗li bilan rivojlanishni 
ta‘minlash yotadi.
Innovatsiya faoliyatiga ham xos bo‗lgan belgilar bo‗lib, tadbirkorlik 
taraqqiyotini yuksaltirish omili sifatida xizmat qiladi. Tadbirkorlikni innovatsion 
faoliyatsiz his qilib bo‗lmaydi, ushbu jihatdan tadbirkorlik faoliyati oddiy biznesdan 
farq qiladi. Faqat innovatsiyalarga tayangan holda tadbirkorlikni yuritish tadbirkorlik 
faoliyati maqsadiga xos bo‗lgan yutuqlarni va yuqori daromadni ta‘minlaydi. Bunda 
tadbirkorlik faoliyati erkin raqobat muhitida sinmaydi, u faol rivojlanadi, 
taraqqiyotga erishadi, yuksaladi. 
Innovatsion tadbirkorlik uch asosiy turga bo‗linadi:
- mahsulot innovatsiyasi;
- texnologiya (ishlab chiqarish) innovatsiyasi;
- ijtimoiy innovatsiya.