Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

Tovar zahiralarining haqqiqiy qoldig‘i so‘mlarda va necha kunlik borligi 
aniqlanadi. Tovar zahiralarining haqqiqiy qoldig‘i necha kunga etishi tovar 
zahiralarining haqqiqiy qoldig‘ini (aniq bir sanaga) kelgusi davrda (oyda) sotiladigan 

---

234 
(sotilishi rejalashtirilgan) bir kunlik savdo aylanmasiga bo‘lib topiladi. Bu 
ko‘rsatkichni har bir tovar turlari bo‘yicha ham, savdo korxonasi bo‘yicha ham 
aniqlash mumkin. Tovar zahiralarining necha kunga etishi tovar zahiralari haqqiqiy 
qoldiqlarini (aniq bir sanaga) kelgusi davrda sotilishi rejalashtirilgan bir kunlik savdo 
aylanmasiga bo‘lib
ТА
Д
ТЗ
ТЗК
*

Bu erda: TZK – tovar zahiralarining necha kunlik ekanligi, kunlarda; 
TZ – tovar zahiralarining haqqiqiy qoldig‘i, so‘mlarda; 
D – Ushbu davrdagi kunlar soni; 
TA – reja bo‘yicha sotilishi lozim bo‘lgan tovarlar summasi. 
Bundan tashqari, tovar zahiralariga sarflangan summaning (mablag‘ning) 
necha kunda aylanishi yoki necha marta aylanishi muhim ko‘rsatkichdir. Bu 
ko‘rsatkich voqea, hodisalar sodir bo‘lgandan keyin, ya’ni tovar zahiralari sotilib 
bo‘lgandan keyin aniqlanadi. SHuning uchun ham tovar zahiralarining necha kunligi 
bilan tovar zahiralari aylanishi kunlarining farqi katta. 
Tovar zahiralarining aylanishi (TZA) tovar zahiralarining o‘rtacha summasini 
o‘rtacha bir kunlik tovar aylanmasi summasiga bo‘lib topiladi.
ТА
Д
З
Т
ТЗА
*

Bu yerda: 
З
Т
 – tovar zahiralarining o‘rtacha summasi. 
 
Bu ko‘rsatkichlarni hisoblash uchun ma’lumotlar buxgalteriya va statistik 
hisobotlardan olinadi. YUridik shaxs maqomiga ega bo‘lib, savdo va ovqatlanish 
faoliyati bilan shug‘ullanuvchi korxona va tashkilotlar quyidagi statistik hisobotlarni 
to‘ldirib, belgilangan muddatlarda o‘z joyidagi tuman yoki shahar statistika bo‘limiga 
topshiradilar: 
- 1-savdo (1-torg) «Ulgurji va chakana tovar aylanmasi to‘g‘risida» shakli 
(oylik) 
- 3-savdo (3-torg) «Tovarlar sotish va qoldiqlar to‘g‘risida» (choraklik) bu 
hisobotlar shakli O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining 2008 yil 10 
noyabrdagi 4-son qarori bilan tasdiqlangan. «Ulgurji va chakana tovar aylanmasi 
to‘g‘risida»gi 1-savdo shakli 3 bo‘limdan iborat. 1-bo‘limi «Ulgurji va chakana tovar 
aylanmasi» deyiladi. Unda alohida qatorlarda: savdo tarmog‘ining chakana tovar 
aylanmasi, ovqatlanish korxonalarining chakana tovar aylanmasi, jami chakana tovar 
aylanmasi hamda ulgurji savdo aylanmasi ko‘rsatkichlari ming so‘mlarda, hisobot 
davri tovar aylanmasi (hisobot tuzilgan oy), yil boshidan tovar aylanmasi ustunlarida 
ko‘rsatiladi. O‘sha joyda, alohida ma’lum tarzida yil boshidan chakana tovar aylanmasi 
turlari bo‘yicha (cheklar, plastik kartochka bo‘yicha, kreditga, boshqa naqd pulsiz 
usullar bilan) ko‘rsatiladi. 2-bo‘lim «Sotilgan va qoldiq tovarlar» deb atalib, unda 
asosiy oziq-ovqat (20 nomdagi) va nooziq-ovqat (18 nomdagi), hamda tibbiyot 
mahsulotlarining hisobot oyida chakana savdoda sotilgan, ovqatlanish korxonalariga 

---

235 
xarajat qilingan (ishlatilgan) mahsulotlar, oy oxiriga chakana tarmoqlarda va 
omborlarda tovarlar qoldig‘i ko‘rsatiladi.