Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

Aylanma mablag‘larni (Ay.mabl.) ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimi 
Ko‘rsatkichlar tizimi 
 
Ay.mabl.lar 
holatini 
ifodalovchi 
ko‘rsatkichlar 
 
Ay.mabl.bilan 
ta’minlanganlikni 
ifodalovchi 
ko‘rsatkichlar 
 
Ay.mabl.lar 
samaradorligini 
ifodalovchi 
ko‘rsatkichlar 
 
Ay.mabl.ning 
umumiy summasi 
Ay.mabl.sig‘imi 
ya’ni 1 so‘m natija 
ko‘rsatkichiga tovar 
oboroti, 
tovar 
mahsuloti va h.k. 
Ay.mabl.ning 
aylanuvchanlik 
tezligi, kunlarda 
Ay.mabl.ning 
umumiy 
mablag‘lardagi 
hissasi 
Ay.mabl.me’yori-
ning 
haqqiqiy 
miqdori 
bilan 
ta’minlanganlik 
koeffitsienti 
Ay.mabl.ning 
aylanuvchanlik 
koeffitsienti, 
martalarda
Ay.mabl.tarki-
bida 
pul 
mablag‘lari hissasi 
1 
so‘m 
asosiy 
vositalarga 
to‘g‘ri 
keladigan Ay.mabl. 
Ay.mabl.ning 
rentabelligi 
Ay.mabl.tarkibida 
zahiralar 
va 
xarajatlar hissasi 
1 ta xodimga to‘g‘ri 
keladigan Ay.mabl. 
Ay.mabl.ning 
daromadliligi 
Ay.mabl.tarkibida 
debitorlar hissasi 
Debitorlarning 
aylanuvchanlik 
koeffitsienti 
Muddati 
utib 
ketgan 
debitor-
larning 
umumiy 
debitordagi hissasi 
Ay.mabl.tarkibid
a o‘z mablag‘lari 
hissasi 
 
 

---

181 
13.4.2. Aylanma mablag‘lar holatining statistikasi 
 
Korxonalarda aylanma mablag‘larni statistik o‘rganish ularning umumiy 
hajmini aniqlash va uning yil davomida o‘zgarishini tahlil qilishdan boshlanadi.
Aylanma mablag‘larning umumiy mablag‘lar summasiga nisbati bilan topiladi.
jami
Balans
mablag
Ay
AMB
`
.

Aylanma mablag‘lar tarkibidagi zaxiralar va xarajatlar (3.AM) hissasi, qancha 
mablag‘lar zaxira va xarajatlarga sarflanganini bildiradi. Bu ko‘rsatkich quyidagi 
hisoblanadi: 
.
.
)
(
M
A
xarajatlar
va
zahira
ZXM
ZAM 
Aylanma mablag‘lar tarkibidagi pul mablag‘larining hissasi, korxonadagi 
mavjud pul mablag‘larining aylanma mablag‘lar summasiga foizlardagi nisbati bilan 
aniqlanadi. 
.
.
)
.
(
'
mabl
Ay
M
P
lari
mablag
Pul
PAM 
Aylanma mablag‘lar tarkibida debitor qarzlarning (DAM) hissasi, mavjud 
debitor qarzlarning aylanma mablag‘lar summasi foizlardagi nisbati bilan 
hisoblanadi. 
.
.
100
mabl
Ay
qarzlari
Debitorlik
DAM


Bu ko‘rsatkich muhim ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, debitor qarzlarning hissasi 
aylanma mablag‘larda qanchalik kam bo‘lsa, shunchalik yaxshi baholanishi lozim. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoniga (1999 yil 19 iyul) asosan qarz 
hisob-kitoblar 90 kundan o‘tsa muddati o‘tgan debitor qarzlar hisoblanadi. Muddati 
o‘tkazib yuborilgan debitorlik qarzlar paydo bo‘lganligi uchun vazirliklar, idoralar, 
korxonalar rahbarlarining javobgarligini oshirish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi mahsus qaror qabul qildi. 
Shuning uchun ham aylanma mablag‘lar tahlilida muddati o‘tgan debitor 
qarzlarning umumiy debitor qarzlardagi hissasini ham aniqlash lozim. Bu ko‘rsatkich 
muddati o‘tgan debitor (MO‘D) qarzlar summasi umumiy debitorlik summasiga 
foizlarda nisbati bilan hisoblanadi. 
qarz
Debitorlik
D
MO
D
MO
100
'
'


Korxona aylanma mablag‘lar tarkibidagi o‘z mablag‘lari hissasi mavjud 
aylanma mablag‘larining qancha qismi o‘z mablag‘lari manbai bilan qoplanganini 

---

182 
bildiradi. Bu ko‘rsatkich o‘z mablag‘lari manbaini foizlarda aylanma mablag‘larga 
nisbati bilan hisoblanadi. 
.
.
100
'
'
'
mabl
Ay
lari
mablag
z
O
zAM
O


Korxona aylanma mablag‘larining qanchalik ko‘p qismi o‘z mablag‘lari 
manbai bilan qoplansa shuncha yaxshi.