Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

 
14.4. Davlat budjeti defitsitini qoplash manbalari 
 
Davlat budjeti defitsiti (taqchilligi) deganda budjet daromadlaridan 
xarajatlarning ko‘p bo‘lganligi tushuniladi. Ko‘pgina davlatlarda, hatto iqtisodiy 
rivojlangan mamlakatlarida ham budjet defitsiti kuzatiladi. XVF ning ma’lumotiga 
ko‘ra 2000 yilda 126 davlatdan 98 tasi budjeti defitsit bo‘lgan. 
2004 yil O‘zbekiston Davlat budjeti taqchilligi YAIMga nisbatan 0,4 % tashkil 
etdi. 
O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjetining defitsit bo‘lishiga bozor 
munosabatlariga o‘tish sharoitida aholining kuchli ijtimoiy himoya qilinishi natijasida 
ijtimoiy sohaga yildan-yilga ko‘proq mablag‘ ajratilishi hamda xodimlarning minimal 
ish haqqining miqdorini har yili oshirib kelinishi asosiy sabablardan biridir. 
2004 yil ijtimoiy sohani rivojlantirishga va aholi turmush darajasining asosiy 
ko‘rsatkichlarini yaxshilashga katta ahamiyat berildi. Natijada aholi jon boshiga yalpi 
ichki mahsulot 6,5 %, aholining ish bilan bandligi – 3,4%, real pul daromadlar 16 % 
ko‘paygan, davlat tomonidan kam ta’minlangan oilalarga to‘lanadigan yordam va 
nafaqalar ko‘paygan.
Faqat keyingi yillarda Respublika Prezidenti farmoniga asosan 2017 yilda 
minimal ish haqqi 1.15 baravar, 2018 yil 1 noyabrdan esa 1,10 baravar oshirildi va 
amaldagi minimal ish haqi 202730 so‘mni tashkil etadi. 
Davlat budjeti defitsiti ichki va tashqi manbalar hisobidan qoplanishi mumkin. 
Budjet defitsitini qoplovchi ichki manbalarga davlat boshqaruviga qarashli va 
iqtisodiyotning boshqa sektorlariga qarashli mablag‘larning jalb qilinishi: Respublika 
Markaziy bankidan olinadigan qarzlar, davlatning qisqa va uzoq muddatli 
obligatsiyalarini chiqarish va sotish, yangidan pul chop qilib, muomalaga chiqarish 
(pul emissiyasi) va boshqa yo‘llar bilan amalga oshiriladi. 
Tashqi manbalar ham mamlakat budjet defitsitini qoplash uchun xorijiy 
davlatlardan, xalqaro tashkilotlar, banklardan olinadigan qarzlar yoki ularning 
mablag‘larini iqtisodiyotga jalb qilishdir. 
Demak davlat budjetining deifitsitini qoplash davlatning ichki va tashqi qarz 
majburiyatlarini ko‘paytiradi. Lekin yuqoridagi davlat budjeti defitsitini qoplash 
manbalari iqtisodiyotni rivojlantirishga turlicha ta’sir qiladi. Masalan, yangi pul 
massasini muomalaga (pul emissiyasi) chiqarish, tovar-moddiy boyliklar bilan 
ta’minlanmagan muomaladagi pulning ko‘payishiga olib keladi, natijada narxlar oshib, 
inflyatsiya darajasi ko‘tariladi.