Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

Δ
x
 =t·µ 
Bu yerda: Δ
x
 – tanlab kuzatish chegaralangan xatosi; 
t – R ehtimolidagi ishonch koeffitsiyenti. 
Demak, tanlama kuzatishning chegaralangan xatosi (Δ
x
) uning o‘rtacha xatosi 
(µ) bilan ishonch koeffitsiyenti (t) ko‘paytmasiga teng. Chegaralangan xato: 
Qaytarilgan usulda: Δ
x
=
t ×√
𝛿
2
𝑛
=
𝑡𝛿
√𝑛
; 
Qaytarilmagan usulda: Δ
x
=
t × √
𝛿
2
𝑛
(1 −
𝑛
𝑁
); 
Quyidagi jadvalda t ning ayrim qiymatlari keltirilgan (6.2-jadval). 
6.2- jadval 
Ehtimol Pi
0,683 
0,866
0,954
0,988
0,997
0,999 
t-ning qiymati 
1,0 
1,5 
2,0 
2,5 
3,0 
3,5 
6.3. Tanlama to‘plam hosil qilinishining
asosiy usullari 
 

---

73 
Tanlab olingan to‘plam harakteristikalarining ishonchliligi ma’lum miqdorda 
tanlama to‘plamning reprezentativligi bilan belgilanadi, bu esa o‘z navbatida bosh 
to‘plamdan birliklarni tanlab olish usuliga bog‘liqdir. Aniq sharoitdan kelib chiqqan 
holda, jumladan o‘rganilayotgan hodisaning mohiyati, to‘plam hajmi, kuzatilayotgan 
belgilar o‘zgaruvchanligi va ularning taqsimoti, moddiy va mehnat resurslari singarilar 
e’tiborga olingan holda tanlash usulidan foydalaniladi. 
Tanlash turiga qarab, individual, guruhli va aralash tanlash turlari farq qilinadi. 
Individual tanlash usuliga muvofiq bosh to‘plamning alohida birliklari, guruhli 
tanlashda birliklar guruhlari tanlab olinadi, aralash tanlashda esa guruhli va individual 
tanlash usullaridan birgalikda foydalaniladi. 
Tanlash usuli tanlab olingan birliklarning tanlash jarayonida ishtirokini davom 
etkazish imkonini belgilab beradi, bunga muvofiq tanlash ikki usulda amalga 
oshiriladi: 
1. Qaytarilmagan usulda 
2. Qaytarilgan usulda. 
Qaytarilmagan usulda o‘tkaziladigan tanlash deb, tanlab olingan to‘plam 
birliklarining keyinchalik to‘plamga qaytarilmaydigan tanlash usuliga aytiladi. 
Qaytarilgan usulda o‘tkazilgan tanlash deb, tanlab olingan to‘plam birliklarining 
qayd qilingandan keyin yana bosh to‘plamga qaytarilishiga aytiladi. 
Tanlab kuzatish amaliyotida eng ko‘p tarqalgan tanlash turlariga quyidagilar 
kiradi: 
- tasodifiy tanlash; 
- mexanik tanlash; 
- tipik tanlash; 
- uya (seriya)li tanlash;