Samarqand iqtisodiyot va servis instituti servis fakulteti marketing kafedrasi

Kuzatuv rejasini tuzish bosqichlari

Klasterli kuzatuv usuli. Birinchidan, umumiy to‘plam bir-birini istisno qiluvchi va bir -birini to‘ldiruvchi kichik guruhlarga yoki klasterlarga bo‘linadi. Keyin, ehtimollik tanlash usuli yordamida (masalan, oddiy tasodifiy) klasterlarning tasodifiy namunasi hosil bo‘ladi. Namuna yoki klasterning barcha elementlarini o‘z ichiga oladi (bir bosqichli klasterdan namuna olish) yoki ular har bir klasterda ehtimoliy usul bilan tanlanadi (ikki bosqichli klasterli namuna olish).
Agar klaster namunasi ikki bosqichdan ortiq bo‘lsa, u ko‘p bosqichli deyiladi. Klasterli va tabaqalanuvchi namunalarning asosiy farqi shundaki, klasterda faqat tanlangan guruhlar (klasterlar) ishlatiladi, tabaqalanishda esa barcha kichik guruhlar (qatlamlar) keyingi tanlash uchun ishlatiladi. Bu usullarning maqsadlari turlicha. Klaster tanlashning maqsadi - tanlab olish xarajatlarini kamaytirish orqali namuna olish samaradorligini oshirish. Tabaqalashtirilgan namuna olishning maqsadi aniqlikni oshirishdir.
Klasterlarni shakllantirish mezonlari qatlamlarning hosil bo‘lish mezonlariga qarama-qarshidir. Klaster elementlari iloji boricha har xil, klasterlarning o‘zi esa iloji boricha bir hil bo‘lishi kerak. Ideal holda, har bir klaster bosh to‘plamning qisqartirilgan modelini aks ettirishi kerak. Klasterlarni tanlashning keng tarqalgan shakli hududiy bo‘lib, unda klasterlar geografik hududlardan (tumanlar, turar joylar, mahallalar) iborat. Agar oddiy tasodifiy tanlov yordamida faqat ba’zi mahallalar tanlangan bo‘lsa, unda yashaydigan barcha oilalar bir bosqichli namunadir. Agar oddiy tasodifiy tanlamadan foydalansangiz, chorak va oilalar tanlanadi, bu ikki bosqichli namuna. Agar klasterlar hajmi teng bo‘lsa, bu usul mos keladi, ya’ni. har bir klaster taxminan bir xil miqdordagi birliklarni o‘z ichiga oladi.
Agar klasterlar boshqacha bo‘lsa, unda oddiy ikki bosqichli klaster namunasi noto‘g‘ri natijalarga olib kelishi mumkin. Ba’zan klasterlarni birlashtirib, ularni hajmiga tenglashtirish mumkin. Agar klasterlarni birlashtirishning imkoni bo‘lmasa, unda proporsional ehtimollik tanlamasidan foydalanish kerak. Hajmga mutanosiblik ehtimoli namunasi bilan klasterlar ularning hajmiga mutanosiblik bilan tanlanadi.
Klaster hajmi unga kiritilgan birliklar soniga qarab belgilanadi. Birinchi bosqichda katta klasterlar namunaga ko‘proq kiritiladi. Ikkinchisida, tanlangan klasterdan birlik tanlash ehtimoli uning hajmiga teskari proportsionaldir. Natijada, namunaga qo‘shilish ehtimoli barcha birliklar uchun teng bo‘ladi. Klasterli kuzatishning olishning ikkita afzalligi bor - texnik -iqtisodiy (klasterlar har doim mavjud, lekin elementlar yo‘q, ularni ro‘yxatga olish qiyin) va arzonligi.
Klasterli kuzatish cheklangan. Namunalar nisbatan aniq emas. Bir xil bo‘lmagan klasterlarni shakllantirish qiyin, chunki, masalan, o‘sha kvartalda yashovchi oilalar farqlarga qaraganda ko‘proq o‘xshashliklarga ega. Klasterli kuzatish namuna bilan, statistik tahlil qilish qiyin.
Deterministik va ehtimollik tanlovini amalga oshirish Agar bosh to‘plamning xususiyatlarini baholashda aniqlik talab qilinsa, ehtimollik tanlamasidan foydalanish maqsadga muvofiqdir, bu noto‘g‘ri tanlovdan qochadi va namuna olish xatosini hisoblab chiqadi. Agar tadqiqot katta miqdordagi tizimli xatolar bilan tavsiflansa, deterministik namuna olish afzalroqdir, chunki tadqiqotchining fikri namuna olish jarayonini yaxshiroq nazorat qilishga imkon beradi.
Turli xil bosh tanlorvda, ehtimollik usuli afzalroqdir, chunki namunaning vakillik qobiliyatini saqlab qolish muhimdir. Statistik tahlil nuqtai nazaridan ehtimollikni tanlash afzalroqdir. Biroq, ehtimollik tanlovi odatda qimmatroq va deterministik namuna olishdan ko‘ra ko‘proq vaqt talab etadi. Usulni tanlash oxir -oqibat tadqiqot maqsadlari bilan belgilanadi.
Agar kompaniyaning bozor ulushini yoki sotish hajmini aniq bashorat qilish zarur bo‘lsa, ehtimollikdan foydalaniladi. SHuningdek, u milliy bozorni tadqiq qilishda ishlatiladi. Deterministik namuna yangi mahsulotni, qadoqlash va mahsulot nomlarini sinab ko‘rishda va reklama samaradorligini tahlil qilishda ishlatiladi, buning uchun natijalarni butun maqsadli aholiga tarqatish shart emas.
Marketing tadqiqotlarida kuzatishning bir nechta usullari mavjuddir. Bu usullar bozor tahlilini, mijozlarning talablari va xarajatlari, xizmatlarning sifati, rekklamani o'rganishga imkon beradi. Quyidagi usullar marketing tadqiqotlarida kuzatuv uchun ko'p ishlatiladigan usullardan ba'zilaridir:
Anketalar: Anketalar, mijozlar bilan o'rtacha savollarni o'z ichiga olgan so'rovnomalardir. Anketalar orqali mijozlarning talablari, xizmatlarni qabul qilish shartlari, xarajatlari va preferanslari to'g'risida ma'lumotlar to'plab olinadi.
Fokus guruhlar: Fokus guruhlar, bir guruh miqyosida mijozlarni bir joyda yig'ib, ularning fikrlarini va tajribalarini olishga imkon beradigan tartibda o'tkaziladigan tahlil ishidir. Fokus guruhlar orqali mijozlarning g'oya, munosabat, va xizmatlarga qarshi raqobat haqida o'z fikrlarini ifoda etishlari kuzatiladi.
Statistik analizlar: Statistik analizlar, ma'lumotlarni tahlil qilish va kuzatishda amalga oshiriladigan tartiblash va hisoblash usullarini o'z ichiga oladi. Bozor statistikasi, mijozlar tomonidan ishlatiladigan xizmatlarning statistik ma'lumotlari va talablari, xarajatlar, sotilgan miqdorlar va boshqa ma'lumotlar statistik analizlarni o'tkazish uchun foydalaniladi.
Bozor yozuvlari: Bozor yozuvlari, tovar va xizmatlar bozoriga oid ma'lumotlarni o'z ichiga olgan ma'lumotlar to'plami hisoblanadi. Bu yozuvlar, sotish, mijozlar, raqobatdoshlar va bozor ko'nikmalariga oid ma'lumotlar bilan ta'minlanadi.
Online ma'lumotlar: Internet, marketing tadqiqotlari uchun kuzatuv usullari uchun o'rnatilgan katta imkoniyatlar beradi. Web-analytics, ijtimoiy tarmoqlar, internet maqolalar va foydalanuvchilar fikrlari onlayn kuzatish uchun foydalaniladigan resurslardan faqat bir nechasi.
Prognostika va trendlar: Prognostika va trendlarni o'rganish, bozorning kengayishini kuzatish uchun foydalaniladigan usul hisoblanadi. Bu usul orqali so'nggi trendlar, mijozlarning istaklari, xarajatlari va yangi xizmatlar yoki mahsulotlarga bo'lgan talablari aniqlanishi mumkin.
Bu usullar marketing tadqiqotlarida kuzatishning turli ko'rinishlaridir. Ushbu usullar birlashtirilib qo'llanilishi, marketing strategiyalarini shakllantirish, xizmatlarni takomillashtirish va bozor bo'yicha to'liq tahlil olishda yordam beradi.

4.