Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

Import kvota – mamlakatga keltirishga ruxsat berilgan chet el 
mahsulotlari hajmining cheklangan miqdoridir.
Eksport kvota – mamlakatdan tovarlarni chet mamlakatlarga 
(eksportga) belgilangan hajmda yetkazib berish (sotish) tushuniladi.
Import va eksport kvotalar ham milliy iqtisodiyotni rivojlantirish 
maqsadida qo‘llanadi.
Import kvota darajasi (K
ik
) import hajmini YAIMga nisbati 
bo‘yicha aniqlanadi. 
YAIМ
I
К
ik
=
 
 
Bu yerda: I – import hajmi; YAIM – yalpi ichki mahsulot 
Import kvotasi indeksi
0
1
iк
iк
iк
К
К
J =
; bo‘yicha hisoblanadi.
Eksport kvota darajasi (K
ek
) eksport hajmini (EKK) YAIMga 
nisbati bilan aniqlanadi.
YAIМ
EКК
К
ek
=
 
Eksport kvota darajasi mamlakatning iqtisodiy rivojlanganlik 
darajasi va uning xalqaro iqtisodiy munosabatlarda qanchalik 
qatnashayotganligini bildiradi.
Eksport hajmini (EKK) sanoat ishlab chiqarish hajmiga nisbati 
real eksport kvotasi darajasini bildiradi. Chunki haqqiqiy iqtisodiy 
rivojlangan mamlakatlar, xom ashyo emas, sanoat mahsulotlarini 
eksport qiladi.
SМ
EКК
РК
eк
=
 
Bu yerda: SM – sanoat mahsulotlari hajmi. 
Tashqi savdo aloqalarida proteksionizm siyosati va demping 
qo‘llanilishi mumkin. Proteksionizm – milliy iqtisodiyotni xorij 
raqobatidan himoya qilishga qaratilgan siyosatdir. Proteksionizm 
quyidagi chora-tadbirlarni qo‘llash yordamida amalga oshiriladi.
• import tovarlariga yuqori darajada boj o‘rnatiladi; 
• davlat ayrim tovarlarni import qilishni taqiqlaydi; 

---

269 
• import kvotasi kamaytiriladi (litsenziya yordamida) 
• tovarlarni import qilish uchun to‘lanadigan valyuta 
cheklanadi; 
• import qilinadigan tovarlar sifatiga va ekologik tozaligiga 
talab oshiriladi va shu kabilar. 
Demping deganda tashqi bozorni egallash uchun tovarni ishlab 
chiqarish xarajatlaridan past (arzon) baholarda chetga eksport qilish 
yoki tovarlarni tashqi bozorda mamlakat ichidagi bozordan arzon 
bahoda sotish tushuniladi.
Tashqi savdo aylanmasi eksport va import yig‘indisidan iborat 
umuman olganda eksport import hajmidan ko‘p bo‘lsa, tashqi savdo 
qoldig‘i musbat (+) bo‘lib, ijobiy hisoblanadi. Import eksport hajmidan 
ko‘p bo‘lsa, tashqi savdo qoldig‘i manfiy (-) bo‘lib, mamlakat yalpi 
milliy mahsulot hajmini kamaytiradi. Eksportning importdan ko‘p 
bo‘lishi, 
umuman 
olganda 
mamlakat 
iqtisodiyotining 
rivojlanganligidan darak bersada, lekin xom ashyolarni ko‘proq eksport 
qilishni ijobiy baholab bo‘lmaydi.
Tovarlar eksporti ularning ishlab chiqarishiga nisbatan, tovarlar 
importi esa ularning iste’moliga nisbatan tezroq o‘sib borishi lozim. 
Bunday nisbatlarni tahlil qilishda eksport va import elastikligi 
ko‘rsatkichlaridan foydalaniladi.
Eksport elastikligi (E
e
) eksportning qo‘shimcha o‘sishini 





 
EКК
E
YAIM qo‘shimcha o‘sishiga nisbati bilan aniqlanadi.
YAIМ
YAIМ
EКК
E
E
e


=
:
 
Bu yerda: ΔYAIM – yalpi ichki mahsulotning qo‘shilgan qismi 
(farqi). 
Importning elastikligi ham importning qo‘shimcha o‘sishini 





 
IМ
I
YAIMning qo‘shimcha o‘sishiga 





 
YAIМ
YAIМ
nisbati bilan 
aniqlanadi. Shunda eksport indeksi YAIM indeksidan katta bo‘lsa, 
ushbu mamlakatda tovarlar eksporti ularni ishlab chiqarishdan tezroq 
o‘sganligini bildiradi.