Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

6.1 - jadval 
Bosh va tanlama to‘plam parametrlari asosiy
xarakteristikalarining belgilari 
№ 
Xarakteristikalari 
Bosh to‘plam 
Tanlama 
to‘plam 
1 
To‘plam hajmi (birliklar 
soni) 
N 
n 
2 
Kuzatilayotgan belgiga ega 
bo‘lgan birliklar soni. 
M 
m 
3 
Kuzatilayotgan belgiga ega 
bo‘lgan birliklar hissasi. 
𝑝 =
𝑀
𝑁
W = 
𝑚
𝑛
4 
Belgining o‘rta miqdori 
Х
=
Σ Xi
𝑁
Х
~
= 
Σ Xi
𝑛
5 
Miqdoriy belgining 
dispersiyasi 
σ
2
= 
Σ( x −
х )
2
𝑁
σ
2
=
Σ( x −𝑥̃)
2
𝑛
Tashkiliy reja umumiy holda quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
1. Kuzatishning maqsadi va vazifalari. 
2. Tatqiqot obektining chegaralarini aniqlash. 
3. kuzatish dasturini ( anketalar, so’rov varaqalar, hisobot 
shakkllari va shu singarilarni ) ishlab chiqish. 
4.Tanlash tartibi, usullari va hajmini aniqlash. 
5. Kuzatish o‘tkazish uchun zarur bo‘ladigan kadrlarni tayyorlash, 
formulyarlar, instruktiv hujjatlarni ko‘paytirish va shu singarilar. 
6. Tanlangan to‘plam xarakteristikalarini hisoblash va tanlash 
hatolarini aniqlash.
7. Tanlab olingan to‘plam ma’lumotlarini bosh to‘plamga yoyish. 
6.2. Tanlab kuzatish xatolari 
Tanlab kuzatishda ham xatolar umuman olganda kuzatishdagi kabi 

---

91 
tasoddifiy va muntazam xatolar (qayd qilish xatolari) bo‘ladi. Tasodifiy 
xatolar 
kuzatish 
jarayonida 
sodir 
bo‘lib, 
kuzatuvchining 
e’tiborsizligidan, hujjatdagi yozuvlarning aniq bo‘lmasligidan va shu 
kabi sabablarga ko‘ra tasodifan sodir bo‘ladi. Muntazam xatolar o‘lchov 
asbobalrining noto‘g‘riligidan kelib chiqadi. Muntazam xatolar bilmay 
qilingan va bilib qilingan xatolar bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, bilib turib 
qilingan muntazam xatolar kuzatish natijalariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Bunda voqea-xodisalarning real miqdoriga ta’sir qiladi. To‘liq 
bajarilmagan ish bajarildi, to‘liq bajarilmagan reja miqdor bajarilgan 
bo‘lib chiqishi mumkin. Amaldagi qonunlarda real ma’lumotlarni buzib 
(oshirib) ko‘rsatganlik uchun javobgarlik belgilangan.
Tanlab kuzatishning o‘ziga xos xatosi reprezentativlik (vakolotlik) 
xatosidir. Bu xato tanlab olingan to‘plam kuzatish natijalari bilan bosh 
to‘plam ushbu ko‘rsatkichining o‘rtasidagi farqdir. Tanlab kuzatishda 
bosh to‘plam birliklarining ma’lum bir qismi (1/100, 1/1000 va hokazo) 
kuzatiladi (tekshiriladi) va natijasi bosh to‘plamga yoyiladi, ya’ni bosh 
to‘plamda ham shuncha deb qabul qilinadi. Lekin haqiqatdan bosh 
to‘plamda natija bu ko‘rsatkichdan ko‘p yoki kam bo‘lishi mumkin.
Tanlab kuzatishda o‘rtacha va chegaralangan xatolar bo‘lishi 
mumkin.
Tanlab to‘plamda o‘rtacha xato (M-myu) quyidagicha hisoblanadi.