Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

Tanlash usullari 
O‘rtacha xatolar 
O‘rtacha uchun 
Hissa (salmoq) uchun 
Qaytarilgan 
µx=√
𝛿
2
𝑛
=
𝛿
√𝑛
µx= √
𝑤(1−𝑤)
𝑛
Qaytarilmagan 
µx=√
𝛿
2
𝑛
(1 −
𝑛
𝑁
) 
µx=√
𝑤(1−𝑤)
𝑛
(1 −
𝑛
𝑁
) 
Bu yerda: 
𝛿
2
- tanlama to‘plam dispersiyasi; 
𝛿 - tanlama to‘plam o‘rtacha kvadrat chetlanishi; 
w – tanlama to‘plamdagi o‘rganilayotgan xususiyatlarga ega 
bo‘lgan birliklar hissasi (salmog‘i) – w-m:n; 
n – tanlama to‘plam birliklar hajmi; 
N – bosh to‘plam birliklar hajmi. 
Tanlama uchun o‘rtacha xato chegaralari quyidagicha: 
𝑥̃ − 𝛥 ≤ 𝑥̅ ≤ 𝑥̃+≤ 𝛥𝑥; 

---

92 
Agarda tanlama kuzatishda olingan natijalarni baholash masalasi 
qo‘yilgan bo‘lsa, xato chegaralab qo‘yiladi. U holda R(t) ehtimoli bilan 
(ishonch darajasi) xatolarning yuqori chegaralarini aniqlash usuli orqali 
yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xato quyidagicha aniqlanadi: 
Δ
x
 =t·µ 
Bu yerda: Δ
x
 – tanlab kuzatish chegaralangan xatosi; 
t – R ehtimolidagi ishonch koeffitsiyenti. 
Demak, tanlama kuzatishning chegaralangan xatosi (Δ
x
) uning 
o‘rtacha xatosi (µ) bilan ishonch koeffitsiyenti (t) ko‘paytmasiga teng. 
Chegaralangan xato: 
Qaytarilgan usulda: Δ
x
=
𝑡 × √
𝛿
2
𝑛
=
𝑡 ×
𝛿
√𝑛
 
Qaytarilmagan usulda: Δ
x
=
𝑡 × √
𝛿
2
𝑛
(1 −
𝑛
𝑁
); 
Quyidagi jadvalda t ning ayrim qiymatlari keltirilgan (6.2-jadval). 
6.2- jadval 
Ehtimol Pi 0,683 
0,866
0,954
0,988 0,997 0,999 
t-ning qiymati 1,0 
1,5 
2,0 
2,5 
3,0 
3,5