Samarqand iqtisodiyot va servis instituti
TASHKILOTNING MULKI VA MABLAG‘LARI
Download 0.7 Mb. Pdf ko'rish
|
asosiy vositalar kirimining hisobi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.2. Asosiy vositalar kirimining xususiyatlari va hisobi
- Internet saytlari
TASHKILOTNING MULKI VA MABLAG‘LARI. Tashkilot o‘z a’zolarining mafaatlarini hisobga olgan holda mazkur nizomda ko‘zda tutilgan vazifalarni amalga oshirish uchun binolar, inshootlar, turar-joy maskanlariga, o‘quv-tarbiya va ish jarayonining samaradorligini keskin ko‘tarishga hizmat etuvchi avto ulov jixoz va qurilmalarga pul mablag‘lari turli qimmatli qog‘ozlarga va boshqa mulkka ega bo‘lishi mumkin. Korxonalar xo‘jalik tashkilotlari nashriyot va bosmaxonalar o‘quv sport inshootlari “Vatanparvar” saroylari loyiha-texnologik va boshqa tashkilotlar ham uning mulki bo‘lishi mumkin.
Tashkilotning mulki yagona va bo‘linmasdir. Unga egalik qilish sotish va sotib olish foydalanish va tasarruf etish tartibi Markaziy kengash tomonidan belgilanadi. Tashkilot o‘zining markaziy kengashi timsolida amaldagi qonunlarga muvofiq tashkilotning mablag‘lari barcha turdagi faoliyatlaridan olinadigan tushum davlat va jamoat tashkilotlaridan shuningdek chet el sarmoyadorlaridan tushgan hamda fuqarolar tomonidan ixtiyoriy ravishda hadya etilgan mablag‘lar hisobiga yaratilgan mulkning tegishli qismiga egalik qilish foydalanish va tasarruf etish huquqiga ega. Tashkilot mablag‘lari kirish va a’zolik badallari mazkur Nizomni tegishli bandlariga belgilangan hamda qonunlarda man etilmagan boshqa faoliyatlar va shuningdek qimmatli qog‘ozlarni latareya va hayriya kansertlarini tashkil etish turli xil boshqa tadbirlar evaziga tushgan mablag‘lar hisobiga shakllantiradi. Korxonalar shu jumladan hissadorlik asosida tuzilgan korxonalar va tashkilotlarning ishlab chiqarish–moliyaviy faoliyati natijasida olinadigan foyda tashkilot a’zolari o‘rtasida taqsimlanishi mumkin emas. Foyda Nizomda ko‘zga tutilgan vazifalar manfaati uchungina sarflanadi. Tashkilot a’zolari quyidagi miqdorda a’zolik badallarini to‘laydilar:
-a’zo bo‘lib kirish badali-eng kam ish haqqining bir foizi va a’zolik guvoxnomasining narxi miqdorida; -yillik badal-eng kam ish haqqining bir foizi miqdorida Boshlang‘ich tashkilotlar umumiy majlisning qarori bilan a’zolik badallari miqdorini mustaqil ravishda belgilashlari mumkin.Lekin bu miqdor mazkur Nizomda ko‘zda tutilganidan kam bo‘lmasligi kerak. Jamoaviy a’zolik badali miqdorini va undan tuman kengashiga o‘tkaziladigan qismini tegishli kengash bilan kelishilgan holda jamoaviy a’zolik boshlang‘ich tashkiloti belgilaydi. Badallar Nizomda belgilangan maqsad va vazifalarni bajarishga yo‘naltiriladi. Tashkilot klublari a’zolarining kirish va a’zolik badallari miqdori klubning umumiy majlisida hal qilinadi. Tashkilot mablag‘lari belgilangan tartibda tasdiqlanadigan moliyaviy rejalar (smetalar) asosida ommaviy-vatanparvarlik tadbirlariga binolar vam inshootlar qurilishi ularni jixozlash zarur texnik buyumlarni sotib olish ulardan foydalanish va tamirlash ishlariga kengashlar va tashkilotlar xodimlarini mehnat haqlari bilan ta’minlashga shuningdek tashkilot xodimlarining ijtimoiy maishiy sharoitlarini yaxshilash tashkilot faollari va vatanparvarlik tarbiyasiga ulkan hissa qo‘shgan turli soxa ijodkorlarini mukofotlash hamda mazkur Nizom va amaldagi qonunlarda ko‘zda tutilgan boshqa tadbirlarga sarflanadi. Tashkilotning rivojlantirishning maqsadli dasturlarini mablag‘ bilan taminlash imkoniyatlarini vujudga keltirish mazkur mablag‘larini oqilona sarflash maqsadida tegishli kengashlarning qarorlari asosida maxsus markazlashtirilgan jamg‘armalar va zaxiralar yaratilishi mumkin dasturlar harajatlari smetasini kengashlar tasdiqlaydi. Tashkilot turli davlat jamovt va nodavlat tashkilotlari tomonidan ajratilgan mulkga ega bo‘lishi mumkin mazkur mulkdan foydalanish idora qilish va qaytarib olish tartibi uning egalari bilan kelishilgan tartibda tuzilgan shartnomalarda belgilanadi.
Tashkilot Markazi kengashi mazkur mulkning tasarruf etish asrash va aniq maqsadlar bo‘yicha istefoda etishni o‘z zimmasiga oladi hamda mulk egalari oldida shartnoma asosida hisobot beriladi. Tashkilot tarkibidan chiqish bo‘linish yohud tashkilotning o‘zini tarqatib yuborish vaqtidagi mulki va moliyaviy muammolarni tartibga solish shartlari amaldagi qonunchilik asosida Markaziy kengash tomonidan belgilanadi. 1-ilovaga qaraymiz
2.2. Asosiy vositalar kirimining xususiyatlari va hisobi Korxonalarga asosiy vositalar turli manbalardan kirim qilinadi. Asosiy vositalarni kirim qilish jarayonida turli xarajatlar sarflanadi va ularning boshlang’ich qiymati buxgalteriya hisobi schyotlarida hisobga olinadi. Ushbu muomalalarning buxgalteriya hisobida aks ettirilish jarayonini misollarda ko’rib o’tamiz. Misol. "Vatanparvar" 2010 yil 10 martda Rossiyalik xorijiy kompaniya bilan umumiy qiymati 38 000 dollor bo’lgan asosiy vosita sotib olish bo’yicha shartnoma tuzdi. Yetkazib berish shartnomasiga muvofiq, sotib oluvchi uskuna qiy matining 50 foizni yetkazib beruvchining akkreditiv hisob varag’iga oldindan o’tkazishi kerak. 2010 yil 15 martda yetkazib beruvchining bankida akkreditiv hisob varag’ini ochdi. Akkreditiv hisobvarag’i ochilgan sanada dollorning O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan so’mga nisbatan belgilangan kursi bo’yicha (keyinchalik so’mga nisbatan 1 dollorning kursi deb yuritiladi) 1 dollor 1440 so’mni tashkil etdi. Akkreditiv hisob varag’ini ochish bilan bog’liq xarajatlar o’tkaziladigan valuta summasining 0,2 foizini, akkreditiv o’tkazish uchun bank haqi o’tkazilgan summaning 1,2 foizini, kontraktni tayyorlash uchun yuridik firma 200 dollorni, kontraktni ro’yxatdan o’tkazish va yopish bilan bog’liq garflar kontrakt summasining 0,05 foizini tashkil etdi. Bundan tashqari, milliy valutani dollorga konvertatsiya qilishda konvertatsiya qilingan chet el valutasi summasining 0,2 foiz miqdorida komission haq to’landi. 2010 yil 18 martda uskuna k o’llandi. Uskunani tashish (transportda tashish, jo’natish, ortishtushirish ishlari, yetkazib berish) da xavfsizlikni taminlash, fransport uchun to’lov va boshqalar bo’yicha sarflar 250.000 dollorni tashkil etdi. 2010 yil 25 martda invoysda ko’rsatilgan qiymatdan 5 foizni tashkil etadigan bojxona to’loviga muvofiq yuk bojxona deklaratsiyasi taqdim etildi. Yuk bojxona deklaratsiyasi taqdim etilgan sanada O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan
so’mga nisbatan o’rnatilgan dollor kursi 1 dollor uchun 1470 so’mni tashkil etli. Xorijiy mutaxassislar tomonidan amalga oshirilgan uskunani o’rnatish. Bu xususda ular 2010 yil 10 aprelda hisob-kitob taqdim etishdi (bu sanada kurs bo’yicha 1 dollor 1472 so’mni tashkil etdi). Kompyuter 2010 yil 12 aprelda ishga tushiriddi. Sotib olingan asosiy vositalarning to’lovi bilan bog’liq sarflar summasiga: Dt 9430 - «Boshqa operaiion xarajatlar" - 34200 m.so’m; Kt 5210 - «Mamlakatlar o’rtasidagi valuta hisoblari" schyoti - 34200 m.so’m. (23750 dollor x 1440 so’m = 34200 m. so’m). Sarflar summasining hisob-kitobi quyidagi ko’rinishga ega: Akkreditiv hisobvarag’ini ochish
bilanbogliq xarajatlar 1 250 dollor x 02 foiz dollor; Akkreditiv o’tkazishuchun bank haqi 1 250 dollor x 1,2 foiz - 150 dollor; Kotraktni tayyorlash uchun to’lov 200 dollor; Kontraktni ro’yxatdan o’tkazish va yopish bo’yichasarflar 3 550 dollor x 0,05 foiz - 125 dollor; Chet
el valutasiningkonvertatsiyasi bo’yichaxarajatlar 18 000 dollor x 0,5 foiz - 900 dollor; Jami 23750 dollor. 2010 yil 18 mart buxgalteriya o’tkazish talab etilmaydi; 2010 yil 25 martda a) uskuna xarid qiymati summasiga: Dt 0820 -"Asosiy vositalarni sotib olish" - 3675000 m.so’m; Kt 6010 -"Yetkazib beruvchi va vositachilarga to’lov hisobi" schyoti - 3675 000 m. so’m. 2500 dollor x 1470 so’m = 3675 000 m. so’m; b)uskunani tashish bo’yicha sarflar summasiga: Dt 0820 -"Asosiy vositalarni sotib olish" - 367 500m.so’m; Kt 6990 - "Boshqa majburiyatlar" schyoti - 367500 m. so’m. (2500 dollor x 1470 = 367 500 m.so’m). v)uskuna bo’yicha bojxona to’lovlari summasiga: Dt 0820 - "Asosiy vositalarni sotib olish" - 183750 m.so’m; Kt 6990 - "Boshqa majburiyatlar" schyoti - 183750 m.so’m (2500 dollor x 5 foiz - 125 dollor x 1470 so’m =183750 m. so’m)
2010 yil 10 aprel o’rnatish, montaj qilish, sinov va ishgatushirish-sozlash ishlari xarajati summasiga: Dt 0820 - "Asosiy vositalarni sotib olish" - 147 200 m.so’m, Kt 6990 - "Boshqa majburiyatlar" schyoti - 147 200 m.so’m. (100 dollor x 1472 so’m =147200 m.so’m). 2010 yil 2 aprel uskunani foydalanishga topshirishni aks ettirish: Dt 0130 - "Mashina va uskunalar” - 4373 450 m.so’m, Kt 0820 -"Asosiy vositalarni sotib olish" schyoti - 4373 450 m.so’m. Korxona ustav kapitaliga kiritiladigan ulush hisobiga olingan asosiy vositalarning boshlang’ich qiymati bo’lib, korxona ta’sischilari tomonidan kelishilgan ularning pul bahosi hisoblanadi, agar O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida boshqalar nazarda tutilmagan bo’lsa. Masalan, "Xususiy korxona to’g’risida"gi O’zbekiston Respublikasi qonunining 12-moddasiga muvofiq, mulkdor xususiy korxonaning ustav fondiga o’zi kiritadigan mol-mulkni mustaqil baholaydi. Shuningdek "Mas’uliyati cheklangan hamda qo’shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to’g’risida"gi O’zbekiston Respublikasi qonunining 15-moddasiga muvofiq, jamiyatning ishtirokchilari va jamiyatga qabul qilinadigan uchinchi shaxslar tomonidan jamiyatning ustav kapitaliga qo’shiladigan pulsiz hissalarning puldagi bahosi jamiyat ishtirokchilari umumiy yig’ilishining jamiyatning barcha ishtirokchilari tomonidan bir ovozdan qabul qilinadigan qarori bilan tasdiqlanadi. Korxonaning o’z kuchi bilan qurilgan, shuningdek pulrat shartnomasi bo’yicha qurilgan asosiy vositalar 0100 -"Asosiy vosigalarni hisobga oluvchi schyotlar"larning tegishli schyotlari debetiga, 0810 -"Tugallanmagan qurilish" schyotining krediti bo’yicha kirim qilib olinadi. Tasischilar tomonidan korxonaning ustav kapitalidagi ulushlari hisobiga kiritilgan asosiy vositalarning kirim qilib olinishi asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyogning (0100) debeti va 4610- "Tasischilarning ustav kapitaliga ulushlari buyicha qarzi" schyotining krediti bo’yicha aks ettiriladi. Boshqa korxonalar yoki shaxslardan tekinga olingan asosiy vositalarning kirimi, 8530 - "Tekinga olingan mulk" schyot bilan bog’lanishida, asosiy
vositalarni hisobga oluvchi schyotning (0100) debeti bo’yicha aks ettiriladi. Asosiy vositalarni hisobga olish (0100) schyoti bo’yicha aks ettiriladi. Biroq soliqqa tortish maqsadida tekinga olingan asosiy vositalarning summasi daromad (foyda) solig’ini hisoblaganda soliqqa tortiladigan bazaga qo’shiladi. Shu bilan birga "Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida"gi O’zbekiston Respublikasi qonunining 33-moddasi, jamiyatni ta’sis etish chog’ida aksiyaga to’lanadigan haq sifatida topshirilayotgan mol-mulkning puldagi bahosi muassislar o’rtasidagi kelishuvga muvofiq chiqarilishini belgilab beradi. Agar jamiyatning shu yo’sinda sotib olinayotgan aksiyalari va boshqa qimmatli qog’ozlarining nominal qiymati qonun hujjatlarida belgilangan eng kam miqdordagi ish haqining ikki yuz baravaridan ko’pni tashkil etsa, jamiyat aksiyalari va boshqa qimmatli qog’ozlarining haqi sifatida topshirilayotgan mol- mulkning puldagi bahosini mustaqil baholovchi chiqarishi kerak.
Biz o’rganayotgan Vatanparva tashkilotining asosiy vositalarni quyidagi jadvalda ko’rishimiz mumkin. Bu jadvalda asosiy vositalarning soni ,qachon kirim qilinganligi va uning summasi tulliq yoritilgan. Vatanparvar tashkilotida 2013 yildagi qiymati uning eskirish va 01.01.2014 yildagi holati ask ettirilgan. Vatanparvar tashkiliotida 01.01.2014 yil holatiga kura 31 ta asosiy vositalari bor bo’lib, kiyingi yillarda ularning soni oshirish rejalashtirilgan. 2-Jadval № Asosiy vositaning nomi
Yili So ni Summa 01.01.
2013 31.12.
2013 Eskiris
hi 01.01.2014 1 Imorat
1996 1 4151490 4151490 4151490
207575 3 943 916 2 Zil-130
1981 1 344250 344250 344250
51638 292613
3 Gaz-53
1983 1 244980 244980 244980
36747 208233
4 Gaz-53
1983 1 241650 241650 241650
36248 205403
5 Gaz-52
1984 1 889250 889250 889250
133388 755863
6 m-412
1990 1 753750 753750 753750
150750 603000
7 m-412
1991 1 594000 594000 594000
188800 475200
8 Tiko sup 1999 1
3550000 3550000
710000 2840000
9 Dnepr-11 1988 1
45900 45900
9180 36720
10 Minsk-3112 1983 1
15300 15300
3060 12240
11 Ij-250
1986 1 53550 53550 53550
10710 42840
12 Korting
sogoz-125 1985
1 11430
11430 11430
2286 9144
13 Korting
sogoz-125 1989
1 26730
26730 26730
5346 21384
14 Korting
1989 1 26730 26730 26730
5346 21384
sogoz-125 15 Avto prisip gkb-817 1987
1 170100
170100 170100
25515 144585
16 Vagon tir 1983 1
121500 121500
18225 103275
17 Dvegitel zil- 130 1981
1 16200
16200 16200
3240 12960
18 Yoqilg’I yonkos 1991
1 22680
22680 22680
4536 18144
19 Ij-2161
1988 1 22950 22950 22950
4590 18360
20 Matiz best 2008 1
0 10875210 10875210 217504 2 8700168
21 Velosafet 2007 1
1530000 153000
306000 1224000
22 Spark
2011 1 1891978 0 18919780 18919780 378395 6
23 Matiz super 2011 1
0 15009940 15009940 300198 8
24 Neksiya dons 2013 1 3203730 0 32037300
32037300 25 Kondetsioner 1981 1 24300 24300 24300
4860 19440
26 Sef
1985 4 126000 126000 126000.00 25200 100800 27
Kompyuter 2001
1 900900
900900 900900
180180 720720 28
Kompyuter prenter
2012 1 2375000 2375000 2375000
475000 1900000 29
Kompyuter prenter
2013 1 1500000 1500000 1500000
150000 1350000 30 Kondetsioner 2013 1 2000000
2000000 2000000
233333 1766667 31
Televizor 2013
1 1500000
1500000 1500000
150000 1350000
Bu avtomobillar vatanparvar tashkilotida o’quvchilar uchun amaliyot jarayonoda fodalaniladi.
Bu xodimlarning murojat qilinadigan markazi hisoblanadi.
Bu avtomobillar korxonaning asosiy vositalar qatorida turadi. Bu yuk mashenalar korxonaning harbiy zaxirasi.
Bu rasm korxona joylashgan joy. Bu rasm buxgalteriya xonasi.
Xulosa va takliflar Tadqiqot olib borilgan korxona buxgalteriyasida hisob yaxshi yo‘lga qo‘yilgan, ya’ni deyarli barcha ishlar kompyutirlashtirilgan. Xodimlar malakali va tajribali mutaxassislardan iborat ekan. Korxonalarga asosiy vositalar turli manbalardan kirim qilinadi. Ularga quydagilar kitadi: Sotib olishi mumkin,
O’zi qurishi mumkin, Moddiy yordam sifatida berilishi mumkin, Tasis badali sifatida berilishi mumkin, Bepul berilishi mumkin, Asosiy vositalarni kirim qilish jarayonida turli xarajatlar sarflanadi va ularning boshlang’ich qiymati buxgalteriya hisobi schyotlarida hisobga olinadi. Asosiy vositalarni turlari buyicha turkumlashdan kuzlangan asosiy maksad ularning analitik hisobini tashkil qilishdir. Kimga tegishliligiga qarab asosiy vositalar uziga tegishli va ijaraga olingan asosiy vositalarga bulinadi. Foydalanish belgilariga qarab esa asosiy vositalar ekspluatatsiyadagi, rekonstruksiyadagi va kayta kurollantirishdagi asosiy vositalarga bulinadi. Asosiy vositalarning daslabki kiymati xukumatning maxsus karori buyicha kayta baxolanganda uzgarishi mumkin. Shuningdek ularni dastlab kiymati texnik jixatdan rekonstruksiya kilish va kayta kurish okibatida foydalanish, xizmat kursatish muddati uzaysa ob’ektlarning ishlab chikarish kuvvati oshsa, ishlab chikarishgan mahsulotlarning soni kupaysa yoki ishlab chikarish tannarxi pasaysa ularning dastlabki kiymati kupayishi mumkin. Asosiy vositalarning qoldiq qiymati ularning dastlabki kiymatidan eskirish kiymatini ayirish yuli bilan aniklanadi.
Korxonada buxgalteriya hisobini o‘rganib chiqqan holda quyidagi takliflarni berib o‘tamiz: - 21-son BHMS talablarini to‘liq bajarilishini ta’minlash; - Asosiy vosita va inventar, materiallardan foydalanish va ular bo‘yicha hisobotlarni belgilangan tartibda tuzish va rasmiylashtirish; - Jamiyatda ichki nazorat tizimi to‘liq shakllantirish va ularni mas’uliyatini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha aniq chora-tadbirlar ko‘rish; - Harajat va daromadlarni rasmiylashtirishda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot ishlab chiqarish va sotishdagi harajatlar tarkibi hamda Moliyaviy natijalarni shakllantirish to‘g‘risidagi Nizom» talablariga to‘la amal qilish.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.–T: O‘zbekiston, 2010.-10 b. 2. O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi–Toshkent. 2007 yil 25 dekabr 3. «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida» qonun. 1996 yil 30 avgust. 4. «Mahsulot (ish,xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish harajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish to‘g‘risida Nizom» 54-son qarori 5.02.1999y 5. 21 – son BHMS «Asosiy vositalar hisobi ». 6. I.A. Karimov “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari”. – T.: O‘zbekiston, 2009. 7. I.A. Karimov. 2013 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlari. “Xalk suzi” 2014 yil 22 yanvar. 8. M.B. Annayev Savdo korxonalarida daromadlar hisobi va auditining dolzarb masalalari. Monografiya. - T. Navro‘z, 2011. 9. A.Karimov, F.Islomov, A.Avlokulov. “Buxgalteriya hisobi”, “SHARQ” nashriyoti-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh taxririyati T-2004. 10. O.Bobojonov, K.Jumaniyozov “Moliyaviy hisob” T.:-“Moliya” 2002 11. K.B.Urazov “Buxgalteriya hisobi va audit”. O‘quv qo‘llanma. Toshket. “O‘qituvchi” 2004 y. 12. H.N.Musayev “AUDIT” Darslik. T.: “Moliya” 2003. – 220 b. 13. SH.Sh.Shodmonov., U.V.G‘afforov Iqtisodiyot nazariyasi. Toshkent - “Fan va texnologiya” 2005.
Internet saytlari 1.
http://www.soliq.uz/uz/regions/40/ Me’yoriy-huquqiy hujjatlar. 2. http://www.lex.uz 3.
http://www.norma.uz
4. http://www.ziyonet.uz
Download 0.7 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling