Samarqand iqtisodiyot va servis instituti «Xalqaro turizm va turizm servisi» kafedrasi

12.4 O‘zbekiston geografiyasining turistlik jozibadorligi


Joylashishi: Markaziy Osiyo, mamlakat quruqlik bilan o‘ralgan, (Orol dengizi bilan bo‘lgan 420 km.li chegarani hisobga olmaganda).
Koordinatalari: 41-00 shimoliy kenglik, 64 - 00 sharqiy uzunlik.
Qo‘shnilari: Afg‘oniston (chegarasi 137 km), Tojikiston (chegarasi 1161 km), Turkmaniston (chegarasi 1621 km), Qirg‘iziston (1099 km), Qozog‘iston (2203 km), jami 6221 km.
Maydoni: umumiy 447,4 ming km.kv, quruqlik 425,4 ming km.kv, suv 22 ming km.kv.
Relefi: O‘zbekiston hududining 4/5 qismini tekisliklar egallaydi. Ulardan asosiysi Turon tekisligidir.
Mamlakatning sharqi va shimoli-sharqida Tyan-Shan va Pomir tog‘ tizmalari joylashgan. Tog‘lar va tog‘oldi hududimizning 1/5 qismini egallaydi. Sharqda o‘rtacha va baland tog‘liklari ko‘proq. O‘zbekison hududidagi eng baland nuqta 4643 metr. G‘arbiy Tyan-Shan (Ugam, Piskent, Chotqol, Qurama tizmalari) va Pomir-Oloy (Zarafshon, Turkiston, Hisor, Kugigantov, Boysuntov tizmalari) tizmalarining qiyaliklari, etaklari ham Respublikamiz hududidadir. Bu tizmalar janub va g‘arb tomonga asta-sekin pasayib boradi.
Tog‘lar orasida anchagina katta cho‘kmalar yoyilib yotibdi. Bular Qashqadaryo, Surxondaryo, Zarafshon, Samarqand cho‘kmalaridir. Tog‘lar orasidagi eng katta cho‘kma Farg‘ona vodiysidir. Farg‘ona vodiysining uzunligi 370 km. va eni 190 km. bo‘lib, u uch tomondan tog‘ tizmalari bilan o‘ralgan, faqatgina g‘arb tomoni ochiq. Shuningdek, O‘zbekistonning Afg‘oniston bilan bo‘lgan chegarasida keng maydonni egallagan Amudaryo cho‘kmasi bor. O‘zbekistonning markazida Qizilqum sahrosi o‘rin olgan.
Iqlimi: kontinental quruq iqlim. Yil fasllariga qarab harorat keskin farqlanadi. Yanvardagi o‘rtacha harorat - 6 darajani, iyul o‘rtasidagi o‘rtacha harorat 32⁰ gradus darajani ko‘rsatadi. Yog‘inlar miqdori unchalik ko‘p bo‘lmaganligi sababli qishloq xo‘jaligi ko‘p jihatlarda irrigatsiyaga bog‘liq.
Suvlar: O‘zbekistonning ko‘pgina daryolari o‘z o‘zanida qurib qoladi, faqatgina Amudaryo va Sirdaryo Orol dengiziga qo‘yilib turadi. O‘zbekistonda ko‘plab Aydarkul-Arnasoy kabi ko‘llari, Chordaryo, Kattako‘rg‘on suvombori kabi sun’iy suv havzalari mavjud.
O‘simlik va hayvonot dunyosi: mamlakatimiz florasi va faunasi xilma-xil, unda sahro o‘simliklaridan tortib tog‘-dasht o‘simliklarigacha, laylak va echkiemarlardan tortib oqquyruq kiyiklar, sayg‘oqlar, olqorlar, ayiq va qor qoplonigacha uchratish mumkin.
O‘zbekiston hududida mavjud va yangi topiluvchi mineral suv manbalarida ko‘plab kasalliklarni davolash imkoniyatlari mavjud, tog‘larimizning go‘zalligi esa, dunyoning hech bir mashhur dam olish joylaridan qolishmaydi.
Tabiiyki, O‘zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish shart-sharoitlari faqatgina Toshkent viloyatining Chimyon-Beldorsoy, Burchmulla-Nanay, Xumson-Oqtosh zonalaridagina emas, balki mamlakatimizning boshqa joylarida ham ko‘rkam, sayyohatchilarni o‘ziga jalb qiladigan joylar ko‘p. Xatto infrastruktura mutlaqo bo‘lmagan joylar ham o‘zining tabiiyligi, ibtidoiy holati, ko‘rkamligi, o‘ziga xos alohida jozibasi bilan o‘ziga tortadi.
O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat Qo‘mitasining mataxassislari O‘zbekistonning ekoturistlik rayonlari haritasini ishlab chiqishgan.
Haritaga muvofiq butun mamlakatimiz hududi XIV ekoturistlik rayonga ajratilgan. Har bir ekoturistlik rayonga ekoturistlik zona deb ham qarash mumkin. Ular jumlasiga Ustyurt, Orol va Orolbo‘yi, Amudaryo, Qizilkum, Nurota, Zarafshon, Aydarkul, Sirdaryo, Chirchiq, Ohangaron, Farg‘ona, Turkiston, Qashakadaryo, Hisor, Surxondaryo ekoturistlik rayonlari kiritilgan.