Samarqand veterinariya medisinasiinstituti iqtisodiyot va agrotexnologiya fakulteti
Download 0.7 Mb. Pdf ko'rish
|
KURS ISHI-Sadinov Javlon - 405-guruh
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3.1.2-jadval Kattaqo’rg’on tumani qishloq xo’jaligining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari tahlili (2016-2018 yy.)*
- 3.2. Fermer xujaligi faoliyatini diversifikasiyalashning xuquqiy asoslari
- 3.3. Fermer xujaligi faoliyatini diversifikasiyalashning iqtisodiy asoslari
|
3.1.1- jadval Samarqand viloyatidagi barcha toifadagi xo’jaliklarda1 s. mahsulotlarning tannarxi o’zgarishi (2009-2017 yy.)*
2017 yil 2009 № Mahsu-
Yillar
yilga nisbatan lotlar
o’zgarish
2009
2010 2011
2012 2014
2016 2017
+,– % 1. G’alla 19800
18900 19700 26200 32200 41600 45933 26133 2,3 m
2. Paxta
38800 48000 52200 58900 78600 94600 121655 82855 3,1 m 3.
Tamaki 126500 156000 254600 248700 250300 260000 271000 144500 2,1 m 4.
Sabzavot 9000
12400 12900 16850 19440 36490 41380 32380 4,6 m
5. Kartoshka 29900 27000 26900 30100 47700 74000 78096 48196 2,6 m
6. Poliz
9800 11700 12500 18100 19700 38400 43570 33770 4,4 m 7.
Meva 13300
21200 21100 25800 39800 71800 59144 45844 4,4 m
8. Uzum
18200 26900 26500 30100 44100 72400 65493 47293 3,6 m 9.
Go’sht 235000 320500 475100 565300 573000 721300 904595 669595 3,8 m 10. Sut 42700 47900 67600 81000 78900 80700 66200 23500 155,0 11. Tuxum 15600 14400 17700 22200 22200 27500 28600 13000 183,3 12. Pilla 134300 128600 158000 279800 368600 443000 512000 377700 3,8 m
*
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi. Yillik statistik to’plam. Toshkent to’plam materiallari va Samarqand viloyati qishloq xo’jaligi boshqarmasi ma’lumotlari
ishchi hayvon va boshqalar), shuningdek qishloq xo’jaligiga yaroqli yerga ishlov berish, bir bosh hayvondan mahsulot olish xarajatlari ham aniqlanadi.
Kattaqo’rg’on tumanining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari va mahsulot ishlab chiqarish ko’rsatkichlari tahlil etildi (3.1.2-jadval).
16
Kattaqo’rg’on tumani qishloq xo’jaligining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlarini tahlil qilib o’tdik (3.1.2-jadval).
O’lchov
Yillar 2018 yilda 2016 yilga № Ko’rsatkichlar
nisbatan o'zgarish birligi
2016 2017 2018
+/-
%
1. Jami daromad mln so’m 647546,0 679923,3 867173,8 219627,8
133,9
2. Jami
xarajatlar mln so’m 523538,5 550238,9 697117,2 173578,7
133,2 3. Yalpi foyda mln so’m 124007,5 129684,4 170056,6 46049,1
137,1
4. Rentabellik
darajasi % 23,7
23,6 24,4
0,7 punkt ko’paygan
*Manba: Kattaqo’rg’on tumani qishloq xo’jaligi bo’limi ma’lumotlari
3.1.2-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, Kattaqo’rg’on tumani qishloq xo’jaligini 2016-2018 yillar ma’lumotlari asosida o’rganish natijasida jami daromadlar – 33,9%ga, xarajatlar – 33,2%, yalpi foyda – 37,1%ga ko’payishi, rentabellik darajasini 0,7 punktga oshishiga ta’sir etganligini ko’rish mumkin.
“Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida” gi (1998 yil va 2004 yil yangi tahrirda) qonunlarini qabul qilinishi natijasida tadbirkor va qobiliyatli dehqonlarga 50 yilgacha, 30 yildan kam bo‘lmagan muddatga yerlar biriktirildi, fermer xo‘jaliklari boshqa xo‘jalik sub'ektlari bilan teng sharoitda faoliyat ko‘rsatishiga erkinlik berildi.
1998 yil 30 aprelda O‘zbekiston Respublikasining “yer kodeksi”, “O‘zbekiston Respublikasining mulkchilik to‘g‘risida”gi qonuni qabul qilindi va shular asosida agrar tarmoqda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish uchun to‘la huquqiy asos yaratildi va mulkiy munosabatlar rivojlandi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoevning 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar strategiyasining 3-3 bandida qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirish bo‘yicha qo‘yidagilar belgilab berildi 3 : tarkibiy o‘zgartirishlarni chuqurlashtirish va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini izchil rivojlantirish, mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini yanada mustahkamlash, ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish, agrar sektorning eksport salohiyatini sezilarli darajada oshirish;
paxta va boshoqli don ekiladigan maydonlarni qisqartirish, bo‘shagan yerlarga kartoshka, sabzavot, ozuqa va yog‘ olinadigan ekinlarni ekish, shuningdek, yangi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha
modda
17 intensiv bog‘ va uzumzorlarni joylashtirish hisobiga ekin maydonlarini yanada optimallashtirish;
chiqarish bilan bir qatorda, qayta ishlash, tayyorlash, saqlash, sotish, qurilish ishlari va xizmatlar ko‘rsatish bilan shug‘ullanayotgan ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini rag‘batlantirish va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish;
qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini chuqur qayta ishlash, yarim tayyor va tayyor oziq-ovqat hamda qadoqlash mahsulotlarini ishlab chiqarish bo‘yicha eng zamonaviy yuqori texnologik asbob-uskunalar bilan jihozlangan yangi qayta ishlash korxonalarini qurish, mavjudlarini rekonstruksiya va modernizatsiya qilish bo‘yicha investitsiya loyihalarini amalga oshirish;
qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini saqlash, tashish va sotish, agrokimyo, moliyaviy va boshqa zamonaviy bozor xizmatlari ko‘rsatish infratuzilmasini yanada kengaytirish;
sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yanada yaxshilash, melioratsiya va irrigatsiya ob'ektlari tarmoqlarini rivojlantirish, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish sohasiga intensiv usullarni, eng avvalo, suv va resurslarni tejaydigan zamonaviy agrotexnologiyalarni joriy etish, unumdorligi yuqori bo‘lgan qishloq xo‘jaligi texnikasidan foydalanish;
kasallik va zararkunandalarga chidamli, mahalliy yer-iqlim va ekologik sharoitlarga moslashgan qishloq xo‘jaligi ekinlarining yangi seleksiya navlarini hamda yuqori mahsuldorlikka ega hayvonot zotlarini yaratish va ishlab chiqarishga joriy etish bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlarini kengaytirish;
rivojlanishi hamda aholining hayot faoliyatiga salbiy ta'sirini yumshatish bo‘yicha tizimli chora-tadbirlar ko‘rish.
Iqtisodiyotni diversifikatsiyalashdan maqsad ishlab chiqarish sub‘ektlarini ixtisosligiga bog‘liq bo‘lmagan yangi mahsulotlar bozoridagi faoliyatini kengaytirish, ularni marketing strategiyasini rivojlantirishga yo‘naltirishdir.
Diversifikatsiya ishlab chiqarishda yuqori samaradorlikka erishish, iqtisodiy foyda olish, bankrotlikka barham berish va boshqa maqsadlarda amalga oshiriladi. Ilgari bir sohada ixtisoslashgan sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport, moliya va boshqa sohalardagi firmalarning boshqa ishlab chiqarish tarmoqlari, xizmat ko‘rsatish sohalariga, birinchi navbatda, yuqori samara beradigan sohalarga kirib borishi,
ularning xo‘jalik faoliyati sohalari va
imkoniyatlarini kengaytirish diversifikatsiyaning asosiy tamoyilidir. Diversifikatsiyaning asosiy ikki ko‘rinishi yaxshi rivojlangan 4 . Ular quyidagilar: 1. Ishlab chiqarish diversifikatsiyasi. Bunda diversifikatsiya natijasida turlituman tovarlar ishlab chiqaradigan, xizmatlar ko‘rsatadigan keng tarmoqli, ammo hamisha ham texnologik jihatdan o‘zaro bog‘langan majmualar vujudga keladi.
Bunday majmualarga agrosanoat majmuasi, o‘rmon-sanoat majmuasi va boshqa shunga o‘xshash majmualarni misol keltirish mumkin.
4
Аронов А. М., Петров А. Н. Диверсификация производства: теория и стратегия развития.- СПб.: Лениздат, 2000.
18 2. Kredit diversifikatsiyasi. Bunda kredit sifatida beriladigan capital mablag‘lar xavf-xatarini kamaytirish va yuqori foyda olish maqsadida turli-tuman ob’ektlar o‘rtasida taqsimlanadi. Kredit diversifikatsiyasining rivojlanishiga tarmoqlararo kapital konsentratsiyasi jarayoni va korxonalararo ichki beqarorlikning kuchayishi sabab bo‘ladi.
Dunyo mamlakatlarida diversifikatsiya jarayoni XX asrning 50-yillari o‘rtalarida rivojlana boshladi. Dastlab AQSh, Yaponiya va G‘arbiy Evropa mamlakatlarida diversifikatsiya sanoat, transport, qurilish, moliya sohalarida vujudga keldi va keyinchalik boshqa mamlakatlarda rivojlandi. Rivojlanishdagi bu nomutanosiblik diversifikatsiya xarakteriga ta’sir etuvchi omillarni shartli ravishda ikki guruhga bo‘linishiga olib keldi.
1. O‘ziga xos omillar. O‘ziga xos omillar diversifikatsiyaning, dastavval, AQSh, Yaponiya, G‘arbiy Evropa mamlakatlarida rivojlana boshlashi va ushbu mamlakatlar ijtimoiy-iqtisodiy omillari bilan bog‘liq ravishda vujudga kelgan. Bu omillar, keyinchalik ham boshqa davlatlardagi diversifikatsiyalash jarayonida muhim ahamiyat kasb eta boshlagan.
2. Umumuy omillar. Bu omillar diversifikatsiyalash jarayoni keyinchalik rivojlangan davlatlarga tegishli bo‘lgan umumiy omilladir. Ularga ilmiy-texnika inqilobi, yuqori foyda olish uchun kurash, raqobat kurashi, texnika taraqqiyotidan qolib ketmaslik va boshqa omillar kiradi.
Diversifikatsiyada firmalar, ayniqsa, monopol firmalarning ko‘p tarmoqlilik ta’siri oshadi. Ular avvalo ko‘p daromadli, tez rivojlangan sohalar (masalan elektronika, kimyo) da faoliyat boshlaydi. Kompaniyalar mahsulot ishlab chiqarish bilan birga shu mahsulotlar uchun zarur bo‘lgan xom-ashyolarni ham o‘zlari tayyorlashga kirishadilar. Mablag‘lar kam daromadli sohadan tejab ko‘p daromad keltiradigan tarmoqlarga sarf etiladi. Masalan, AQSh konsernlari xizmat ko‘rsatish, qurilish ishlari, savdo-sotiq axboroti, jihozlarni ijaraga berish va boshqa ishlar bilan shug‘ullanadilar.
So‘ngi yillarda respublikamizda barcha sohalar singari qishloq xo‘jaligini ham diversifikatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan qayta jihozlashga alohida e’tbor berilmoqda. Respublika agrar tarmog‘ining asosiy ishlab chiqarish sub‘ekti hisoblangan fermer xo‘jaliklarining bozor iqtisodiyoti sharoitida barqaror rivojlanishida faqat bir sohada ishlab chiqarish faoliyati bilan shug‘ullanishi etarli emasligi nazariy va amaliy tomonlama o‘z isbotini topib bormoqda. Faoliyatni bunday tarzda olib borish ishlab chiqarish rentabelligini oshirish imkoniyatlarini pasaytiradi. Qo‘shimcha daromadning yo‘qligi yangi faoliyat turlarini tashkil etish, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash va ko‘zda tutilmagan zararlarni oqilona bartaraf etish imkoniyatini kamaytiradi. Bu salbiy omillar esa o‘z navbatida, fermer xo‘jaliklarini iqtisodiyotimizda barqaror va raqobatbardosh sub‘ekt sifatida shakllantirishga to‘sqinlik qiladi.
Uchinchidan, qishloq xo‘jaligida investitsion muhit yaxshilanadi. Boshqa faoliyat turlarining moddiy-texnik bazasi va moliyaviy daromad manbayining mavjudligi investitsion tavakkalchilik darajasini kamaytirishga yordam beradi. Shuningdek, tashqi investitsiya hisobiga ichki investorlik faoliyatini yuritish imkoni
19 shakllanadi. Bunda ichki investitsion faoliyat sub‘ekti sifatida diversifikatsiyalangan faoliyat sohalari namoyon bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasida fermer xo‘jaliklari faoliyatini diversifikatsiyalash, ularni faoliyatiga zamonaviy texnologiyalarni jalb etish bo‘yicha respublikamizda etarli darajada huquqiy asoslar yaratilgan. Bu borada O‘zbekiston Respublikasi “Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida”gi va “Mulk to‘g‘risida”gi qonunlari asosiy huhuqiy hujjatlar bo‘lib xizmat qilmoqda. Ushbu qonunlarga muvofiq fermer xo‘jaliklari asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan tashqari, ishlab chiqarishning boshqa turlari va xizmat ko‘rsatish bilan shug‘ullanish huquqiga ega.
Fermer xo‘jaliklarining ushbu huquqi so‘ngi yillarda ham bir qancha qonunlar hamda me’yoriy hujjatlar bilan mustahkamlanib kelinmoqda. Bu borada O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 6 oktabrdagi “Fermer xo‘jaliklari yerlarini optimallashtirish va yiriklashtirish to‘g‘risida”gi Farmoyishi fermer xo‘jaliklari faoliyatini diversifikatsiyalash bo‘yicha muhim tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Farmoyishda fermer xo‘jaliklari yer maydonlarini yiriklashtirish va past rentabellik bilan ishlab kelayotgan fermer xo‘jaliklari yer maydonlarini davlat ixtiyoriga o‘tkazish ko‘zda tutilgan.
Keyingi yillarda ham bu tadbir rivojlantirilib borildi. Xususan, 2009 yilning 22 oktabrida Prezidentimizning “Fermer xo‘jaliklarining yer uchastkalari hajmlarini yanada maqbullashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-3287-sonli farmoyishiga asosan, past rentabellik bilan ishlayotgan fermer xo‘jaliklari yer uchastkalarini yuqori samara bilan ishlayotgan fermer xo‘jaliklariga qo‘shib berish hamda ularning faoliyat turlarini yanada kengaytirish ishlari amalga oshirildi.
Ushbu farmoyishlar pirovardida fermer xo‘jaliklari ishlab chiqarish faoliyati turlarini kengayishiga hamda qo‘shimcha faoliyat turlarini tashkil qilinishiga olib keldi. Fermer xo‘jaliklari yer maydonlarini muqobillashtirish borasidagi qonunchilik tizimini yanada takomillashtirish maqsadida 2011 yil 18 aprelda Prezidentimizning “Fermer xo‘jaliklarini qayta tashkil etish va ularning yer maydonlarini optimallashtirishda qonunchilikka rioya etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni e’lon qilindi. Ushbu farmonning 2-bandida quyidagi masala keltiriladi: “Belgilab qo‘yilsinki, fermer xo‘jaliklarini qayta tashkil etish va ularning yer maydonlarini optimallashtirishga doir barcha masalalar mahalliy hokimiyat organlari yoki boshqa vakolatli organlar tomonidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibga qat’iy muvofiq ravishda taqdim etiladigan da’volar asosida sud orqali hal qilinadi” Demak, fermer xo‘jaliklari yer maydonlarini optimallashtirish juda muhim masalalardan hisoblanib, bu tadbirga doir barcha masalalar vakolatli organlar tomonidan sudda hal qilinadi.
O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining 2009 yil 15 maydagi “Tadbirkorlik faoliyatini yanada qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-1112-sonli qarorida hamda 2011 yil 7 fevral "Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili" Davlat dasturi to‘g‘risidagi PQ-1474 –sonli qarorida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yanada rivojlantirishni rag‘batlantirishni kuchaytirish,
20
mamlakat iqtisodiyotining barqaror faoliyat yuritishida uning rolini oshirish, yangi ish joylarini shakllantirish va aholi bandligini ta’minlash, shuningdek, xususiy tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish hamda yuritish uchun qo‘shimcha ravishda qulay shart-sharoitlar yaratish, tadbirkorlik sub‘ektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta’minlash masalalari yoritilgan. Bu qarorga muvofiq mamlakatimiz va uning hududlarida yanada qulay biznes-muhit yaratish, xususiy mulkchilikning ustuvorligini mustahkamlashga yo‘naltirilgan qonun hujjatlarini takomillashtirish va bu borada ishonchli kafolatlarni ta’minlash, tadbirkorlikka ko‘proq erkinlik berish, davlatning boshqaruv funksiyalari va ruxsat beruvchi normalarini qisqartirish, byurollatik to‘siq va g‘ovlarni olib tashlash, kichik biznes subektlarining moliya-kredit va xomashyo resurslaridan, ular ishlab chiqaradigan mahsulotlarga davlat buyurtmalari berilishidan keng foydalanishini ta’minlaydigan bozor vositalari va mexanizmlarini tadbiq etishni yo‘lga qo‘yish amalga oshirilmoqda.
Fermer xo‘jaliklarini modernizatsiyalash ularni ishlab chiqarish faoliyatini diversifikatsiyalashda muhim omil
hisoblanadi. Fermer
xo‘jaliklarini modernizatsiyalash mexanizmini yanada takomillashtirish borasida O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining 2008 yil 16 iyuldagi “Innovatsion loyihalar va texnologiyalarni ishlab chiqarishga tatbiq etishni rag‘batlantirish borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qarori muhim me’yoriy hujjat hisoblanadi. Ushbu qaror barcha kichik biznes sub‘ektlari qatori fermer xo‘jaliklarida ham ishlab chiqarishni modernizatsiyalashning tashkiliy-huquqiy asoslarini mustahkamlaydi. Ushbu qaror ilmiy-amaliy tadqiqotlar va innovatsionishlanmalarni rivojlantirish hamda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash jarayonlariga tadbiq etishni rag‘batlantirish bo‘yicha amaliy mexanizmlar yaratish, fan va ishlab chiqarishning yanada mustahkam aloqasini ta’minlash, shuningdek, ilmiy-tadqiqot tashkilotlari hamda real iqtisodiyot tarmoqlari korxonalari o‘rtasida uzviy hamkorlik aloqalarini o‘rnatish mexanizmlarini yanada takomillashtirish masalalarini qamrab olgan.
Respublikamizda fermer xo‘jaliklari faoliyatini diversifikatsiyalash bo‘yicha etarli darajada ilmiy va tashkiliy-huquqiy asoslar yaratilgan. Tadbirkorlikning qonunda ko‘zda tutilgan har qanday shakllari faoliyati tegishli davlat organlari tomonidan qo‘llab quvvatlaniladi. Bu esa o‘z navbatida fermer xo‘jaliklari faoliyatini
diversifikatsiyalash tadbirlari oldida
turgan ilmiy
hamda tashkiliyhuquqiymuammolarni yumshatadi.
Mamlakatning qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish tarkibi shakllanishida birlamchi ravishda uning geografik o‘rni, tabiiy-iqlim resurslari va resurs salohiyati muhim ahamiyat kasb etadi. Mavjud tabiiy imkoniyatlar etarli bo‘lgan holatda, qishloq xo‘jaligi hududiy ixtisoslashuvi shakllantiriladi hamda mamlakat aholisining oziq- ovqat mahsulotlariga va sanoat tarmoqlarining xom-ashyoga bo‘lgan talabidan kelib chiqib, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish imkoniyatini beruvchi samarali ishlab chiqarish tanlanadi. Qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarish tarkibi tanlanganidan so‘ng, bozor qonuniyatiga ko‘ra zarur bo‘lgan tovar ishlab chiqarish jarayoni boshlanadi, ya’ni mahsulot ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqaruvchi
21
tomonidan yaratilgan mahsulotga bozorda talabning bo‘lishi ishlab
chiqaruvchi daromadini ta’minlasa, mahsulotning haddan
tashqari ortiqchaligi esa mavjud bozorning to‘yinishiga va bozorda mahsulot
turlarining ortishiga olib kelishi oqibatida daromadning oshishiga aks ta’sir etadi.
Diversifikatsiyalashuvning asosiy maqsadi bir necha yo‘nalishda faoliyat olib borgan holda tavakkalchilikni kamaytirish va daromadni oshirish bo‘lib, u o‘ziga xos ravishda davriylik kasb etishi mumkin (bir tarmoqning tanazzulni boshidan kechirayotgan davrida, boshqasi o‘zining rivojlanish cho‘qqisiga erishishi mumkinligi). Diversifikatsiyalashgan korxonalar raqobat kurashida ancha barqaror bo‘lib, ularda siklik, tarkibiy va kon’yunkturaviy tebranishlardan hosil bo‘lishi mumkin bo‘lgan zararlar xavf-xatari kamayadi. Diversifikatsiya sub‘ektlar xo‘jalik
faoliyatini rivojlantirishning umumqabul qilingan va zaruriy usullaridan hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 9-oktyabrdagi PF-5199-sonli “Fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, qishloq xo‘jaligi ekin maydonlaridan samarali foydalanish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmonida ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini yanada rivojlantirishda, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmlarini barqaror oshirib borishda hamda yer maydonlaridan samarali foydalanishda qator muammo va kamchiliklar kuzatilganligi,fermer xo‘jaliklarining asosiy qismi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish bilan cheklanib qolayotganligi, ularning qayta ishlash, saqlash, tayyor mahsulotlarni sotish va xizmatlar ko‘rsatish kabi ko‘p tarmoqli faoliyatini yo‘lga qo‘yishda mavjud imkoniyatlardan foydalanilmayotganligi e'tirof etilgan holda “...2022 yilning 1 yanvaridan boshlab ko‘p tarmoqli faoliyatni yo‘lga qo‘ymagan fermer xo‘jaliklari bilan yer ijarasi shartnomalari qonun hujjatlariga muvofiq bekor qilinadi” deb belgilab qo‘yildi.
“Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaligi” ning asosiy tarmog‘i sifatida – fermer xo‘jaligi tashkil etilishi paytida yer uchastkalarini uzoq muddatli ijaraga olish shartnomasida
belgilangan asosiy ixtisoslashuv yo‘nalishi qabul qilinishi to‘g‘ri bo‘ladi. “Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaligi” – fermer xo‘jaligi tashkil etilishi paytida yer uchastkalarini uzoq muddatli ijaraga olish
shartnomasida belgilangan asosiy
ixtisoslashuv yo‘nalishidan boshqa qonunchilik bilan ta'qiqlanmagan sohalarda ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishni tashkil etgan xo‘jalik yuritish sub'ekti hisoblanadi.
Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarida ishlab chiqarishning qo‘shimcha tarmog‘i asosiy tarmoq bilan bog‘liq holda yoki asosiy tarmoq bilan bog‘liq bo‘lmagan sohalarda tashkil etilishi mumkin 5 . Xususan: · qo‘shimcha tarmoq asosiy tarmoq bilan bog‘liq holda tashkil etilganda – masalan, fermer xo‘jaligi sabzavotchilik yo‘nalishida (asosiy tarmoq) faoliyat yuritsa qo‘shimcha tarmoq sifatida sabzavotni qayta ishlash sexlari faoliyatini
yo‘lga
5 Mamarasulov X. va boshqalar “Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini tashkil etish va rivojlantirish masalalari”-Amaliy qo‘llanma.T-2016 y
22
qo‘yishi, mahsulotlarni tayyorlash, tashish va saqlash, chorvachilik mahsulotlari yetishtirish kabi sohalarda o‘z faoliyatini kengaytirishi nazarda tutiladi;
· qo‘shimcha tarmoq asosiy tarmoq bilan bog‘liq bo‘lmagan sohalarda tashkil etilganda – masalan, fermer xo‘jaligi paxta g‘allachilik yo‘nalishida (asosiy tarmoq) yuritsa qo‘shimcha tarmoq sifatida aholiga taransport xizmati ko‘rsatish, xo‘jalik qoshida kichik tikuv sexlarini tashkil etish kabi sohalarda o‘z faoliyatini kengaytirishi nazarda tutiladi.
23
|
