Samarqand viloyat pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

2§. Algoritmlash jarayoni.
“Algoritmlash” dеganda masalani biri kеtidan boshqasini bajariladigan xamda oldingisining natijalari kеyingilarining bajarilishida ishlatiladigan bosqichlar kеtma-kеtligiga kеlti­rish tushuniladi. Ayni paytda bu bosqichlardagi amallarni kompyutеr bajara olishi ko’zda tutilishi kеrak.
Kеngroq ma`noda qaraydi­gan bo’lsak algoritmlash, o`zidan oldingi bosqich - masalani еchish usulini tanlash bosqichi xam, o`zidan kеyingi bosqich - kompyutеrning xususiyatlarini xisobga olgan xolda boshlang’ich, oraliq va na­tijaviy axborotlarni tuzilishining ifoda shakllarini tanlashni xam o’z ichiga oladi.
Algoritmlash bosqichining natijasi masalani еchish algoritmi bo’ladi, yani bu bosqichda masalani еchish algoritmi ish­lab chiqiladi. Bunda masalani matеmatik qo’yilishi va tanlangan usul qidirilayotgan natijani olishga olib kеladigan xarakatlar kеtma-kеtligini aniqlash uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Algoritmning turlari bilan tanishtirganda, avvalo hyech qanday shart
tekshirilmaydigan va tartib bilan faqat ketma-ket bajariladigan jarayonlarni
ifodalaydigan chiziqli algoritmlar aytib o’tiladi.
2.1. Chiziqli jarayonlarni algoritmlash
Chiziqli algoritmlar algoritmlarning eng sodda va oddiy ko’rinishi hisoblanadi. Unida bajariladigan amallar ham buyruqlar ham buyruqlar ham qanday tartibda berilgan bo’lsa shunday tartibda ketma- ket bajariladi.
Chiziqli tuzilishga ega bo'lgan algoritmlarda ko'rsatmalar yozilish tartibida bajariladi. Ularning blok-sxemalari ishga tushirish, to'xtatish, kiritish-chiqarish jarayoni bloki hamda avvaldan ma'lum jarayon bloklari yordamida tuzilib, bir chiziq bo'ylab ketma-ket joylashgan bo'ladi.
Chiziqli tuzilishdagi algoritmni tuzish masalani yechish uchun kerak bo'ladigan boshlang'ich ma'lumotlarni tashkil qiluvchi o'zgaruvchilar nomi, ularning turi va o'zgarish ko'lamini aniqlashdan boshlanadi. Keyin oraliq va yakuniy natijalar o'zgaruvchilarining nomlari, turlari va mumkin bo'lsa o'zgarish ko'lamini aniqlash kerak. Endi algoritm mana shu boshlang'ich ma'lumotlarni qanday qayta ishlab oraliq va yakuniy natijalarni olish kerakligini aniqlashdan
iborat bo'ladi.
Chiziqli algoritmlarni quyidagi ko’rinishda ifodalash mumkin.
B u yerda A1,…, AN lar chiziqli algoritmlarda
bajarilishi kerak bo’lgan
buyruqlar ketma- ketligidir.

1- misol. funksiyani x ning ixtiyoriy qiymatlarida xisoblash algoritmini tuzing.

Yechish. Algoritmning blok sxema Algoritmning matn ko’rinishi:
ko’rinishi:

1.Boshlash.
2. x ni kiritish.
3. ni qiymati- ni hisoblash.
4. y ni qiymatini chiqarish.
5. Tamom




2-misol. Geron formulasidan foydalanib uchburchak yuzini hisoblash algoritmini tuzing.
Yechish.  Bu yerda boshlang'ich ma'lumotlar: a, b, с uchburchak to­monlari. Shuning uchun a, b, с e R va a>0, b>0, c>0, ya'ni a, b, с — o'zgaruvchilar nomi; ular haqiqiy son qiymatlar qabul qiladi. Yana, bu uch son uchburchak tomonlarini ifoda qilishi uchun ularning istalgan biri qolgan ikkitasi yig'indisidan katta bo'lmasligi, ya'ni ashartlar bajarilishi kerak. Shunday qilib, o'zgarish ko'lami ana shu munosabatlar bilan aniqlanar ekan.
Geron formulasi bilan uchburchak yuzini hi­soblash uchun uning yarim perimetrining qiymati kerak. Demak, p o'zgaruvchining qiymati oraliq ma'lumot bo'la­di. Yuqoridagi shartlarda p>b. Yakuniy natija: S — uchburchak yuzi S>0 qiymatlar qabul qiladi.