Самиси ўқув услубий кенгашида муҳокама этилган Ўук раиси Қ. Ж. Мирзаев Баѐннома №2019 йил ― ‖

2.6. Маҳсулотлар сотиш режасининг бажарилиши ва динамикасининг 
таҳлили. 
Маҳсулот сотиш режасининг бажарилиши истеъмолчиларга жўнатилган 
товар қисмини ўрганишдан бошланади. Чунки жўнатилган товар билан сотилган 
маҳсулот вақт жиҳатдан фарқланади. Истеъмолчиларга жўнатилган товар, 
кўрсатилган хизматлар учун белгиланган муддат давомида ҳисоб-счѐтига пулни 
келиб тушмаслиги туфайли корхонанинг молиявий ҳолати издан чиқади. Бунинг 
натижасида корхонанинг бюджет, банк, мол етказиб берувчиларга бўлган қарзи 
ортиб боради, тўлов қобилияти пасаяди. Бугунги кунда товарлар учун тўлов 
муддати 3 ой, яъни 90 календар куни қилиб белгиланган. 3 ойдан ошган 
қарзларнинг муддати ўтган қарз деб аталади. Муддати ўтган қарзларни сурункали 
давом этиши банкротликка сабаб бўлади. 
Банкротлик (иқтисодий ночорлик) — хўжалик суди томонидан эътироф 
этилган ѐки қарздор ихтиѐрий равишда тугатилаѐтганида унинг ўзи эълон қилган 
қарздорнинг пул мажбуриятлари бўйича кредиторлар талабини тўла ҳажмда 
қондиришга қодир эмаслиги, шу жумладан, бюджетга ва бюджетдан ташқари 
фондларга солиқлар, йиғимлар ва бошқа мажбурий тўловларни таъминлашга қодир 
эмаслиги. 
Ўзбекистон Республикасининг «Банкротлик тўғрисида»ги Қонунининг 3-
моддаси «банкротлик аломатлари» деб аталади. Бу моддада қуйидагилар қайд 
этилган. Юридик шахснинг пул мажбуриятлари бўйича кредиторлар талабларини 
қондиришга ва (ѐки) мажбурий тўловларни бажаришга қодир эмаслиги, агар 
тегишли мажбуриятлар ва (ѐки) тўлов мажбурияти юзага келган кундан эътиборан 9 
ой давомида қарздор томонидан бажарилмаган бўлса, унинг банкротлик аломати 
деб эътироф этади. 
Жисмоний шахснинг (тадбиркорлик фаолиятини юридик шахс ташкил 
этмаган ҳолда амалга ошираѐтган шахснинг) пул маблағлари бўйича кредиторлар 
талабларини қондиришга ва (ѐки) мажбурий тўловларни тўлаш мажбуриятини 
бажаришга қодир эмаслиги, агар тегишли мажбуриятлар ва (ѐки) тўлов мажбурияти 
уларни бажариш санаси бошланган пайтдан эътиборан 6 ой давомида қарздор 
томонидан бажарилмаган бўлса, агар мажбуриятларнинг суммаси унга тегишли 
мол-мулкнинг қийматидан ошиб кетган бўлса, унинг банкротлик аломати деб 
эътироф этилади. 
Қарздорнииг тўлов қобилиятини тиклаш учун қуйидаги чора-тадбирларни 
қўллаш лозим: 

---

• ишлаб чиқаришни қайта ихтисослаштириш; 
• норентабел ишлаб чиқаришларни ѐпиш; 
• дебиторлик қарзларни ундириш; 
• қарздор мол-мулкининг бир қисмини сотиш; 
• қарздорнинг талабидан ўзганинг фойдасига воз кечиш; 
• қарздор мажбуриятларини учинчи шахслар томонидан бажарилиши; 
• қарздорнинг тўлов мажбуриятини тиклашнинг бошқа усуллари. 
Жўнатилган товарларнинг тахлили учун маълумотлар тезкор ҳисоб ва 
дастлабки ҳужжатлар ҳамда ҳисоботдан олинади. Товарлар истеъмолчиларга 
тузилган шартнома асосида жўнатилади.