Sana: 7-sinf mavzu: O‘rgimchaksimonlarning umumiy tavsifi, turkumlarga bo‘linishi. Butli o‘rgimchakning tuzilishi va hayot kechirishi. Dars maqsadlari

4. Tunda inidan chiqib ov qiladigan o’rgamchakni toping

A) Butli o’rgamchak
B) Biy
S) Falanga
D) Chayon

5. Qaysi hayvonning ustki jag’lari o’rgamc O‘rgimchak ovi. Tutqich to‘r yoniga o‘rgimchak ko‘pincha 
to‘rdan in to‘qiydi. Bu inda u o‘z o‘ljasini poylab yotadi. Tutqich 
to‘rning markazidan o‘rgimchak tomonga signal iði tortilgan bo‘la-
di. Tasodifan to‘rga tushib qolib, tiðirchilayotgan pash 
sha, kapalak 
va boshqa mayda hasharotlar signal iðini tebratganida o‘rgimchak 
inidan tezda chiqib, o‘ljaga tashlanadi va uni o‘rgimchak iði bilan 
o‘rab oladi. O‘ljani ustki jag‘larining o‘tkir tirnoqlari yordamida za-
harlab o‘ldiradi. Shundan keyin uni birmuncha vaqt qoldirib, iniga 
kirib ketadi.
Oziqlanishi. O‘rgimchak zahari tarkibida hazm suyuqligi bo‘ladi. 
Bu suyuqlik ta’sirida o‘ljaning ichki to‘qimalari parchalanib suyuq 
holga keladi. O‘lja tanasini so‘rib oladi. O‘ljadan faqat xitin po‘sti 
qoladi. Butli o‘rgimchak zahari odam va umurtqali hayvonlarga 
ta’sir qilmaydi.
Nafas olishi. Qornining oldingi tomonida bir juft o‘pka xalta-
lari joylashgan (40-rasm). Har qaysi o‘pkada ko‘plab varaqsimon 
o‘simtalar bo‘ladi. Bu varaqlar orqali qon aylanadi. O‘rgim-
chakning nafas olishida o‘pka bilan bir qatorda ikki tutam tra-
7.2. O‘rgimchaksimonlar sinfi
3
8
4
9
5
10
2
1
6
7
40-rasm. Butli o‘rgimchakning ichki tuzilishi: 
1 – zahar bezi; 2 – o‘rgimchak bezlari; 3 – qizilo‘ngach;4 – oshqozon; 5 – ichak; 
6 – o‘pka xaltasi; 7 – traxeya; 8 – nerv zanjiri; 9 – yurak; 10 – jinsiy bez

69
xeyalar (ingichka naysimon nafas olish organlari) ham ishtirok 

etadi. Traxeyalar qorin bo‘limining keyingi qismida umumiy te-
shik orqali atmosfera havosi bilan bog‘langan. O‘rgimchak qon 
aylanish, ayirish va nerv sistemalarining tuzilishi daryo qisqich-
baqasinikiga o‘xshash bo‘ladi.
Ko‘payishi. Butli o‘rgimchakning urg‘ochisi erkagiga nisbatan 
yirikroq bo‘ladi. Urg‘ochisi kuzda urug‘langandan keyin biror pana 
joy (toshlar va daraxtlar po‘stlog‘i osti)ga bekinib olib, iðdan to‘qil-
gan pillaga bir qancha tuxum qo‘yadi. Qishda o‘rgimchaklar nobud 
bo‘ladi, tuxumlari pilla ichida qishlab qoladi. Bahorda tuxumlardan 
yosh o‘rgimchaklar chiqadi.
1. Butli o‘rgimchakning boshko‘krak bo‘limi qanday tuzilgan?
2. Butli o‘rgimchak jag‘lari qanday tuzilgan?
3. O‘rgimchakning qorin bo‘limi qanday tuzilgan?
4. O‘rgimchakning tutqich to‘ri qanday to‘qiladi?
5. Butli o‘rgimchak qanday ov qiladi?
6. O‘rgimchaklar qanday nafas oladi?
7. Butli o‘rgimchak qanday ko‘payadi?
1. O‘rgimchak tanasi bo‘limlari: 
2. O‘rgimchakning qorin bo‘limi uchida:
a) yaxlit boshko‘krak va qorin; 
a) ikki juft o‘rgimchak so‘gallari bor;
b) bosh, ko‘krak va qorin; 
b) butsimon oqish dog‘ bo‘ladi;
d) bosh, boshko‘krak va qorin. 
d) uch juft o‘rgimchak so‘gallari bor.
3. O‘rgimchakning nafas olish organi: 
b) ikki juft o‘pkalar;
a) bir juft o‘pka va traxeyalar; 

d) ikki tutam traxeyalar.