Sana: Sinf: 8 sinf Mavzu: Suv-murakkab modda. Suvning fizik va kimyoviy xossalari Darsning maqsadi: Ta’limiy

Darsda qo’llaniladigan metodlar:

FSMU, klaster, kim topqir? , topgan-topaloq, baliq skeleti

Darsda foydalaniladigan jihozlar:

Kimyoviy elementlar davriy jadvali, elektron darslik, slayd, texnik jihozlar, magnit doska, ko’rgazmali va didaktik materiallar

I Tashkiliy qism a) salomlashish b) davomatni aniqlash d) siyosiy daqiqa

Dars bosqichlarining texnologik xaritasi:

№	Dars bosqichlari	Vaqt taqsimoti (daqiqada)	Foydalanilgan Usullar
1	Tashkiliy qism	3
2	O’tilgan mavzularni so’rash va xulosalash	10	FSMU, topgan-topaloq
3	Yangi mavzu bayoni	15	Klaster, jadvallar asosida
4	Mustahkamlash	10	Nazorat testi, laboratoriya ishi
5	Baholash	5
6	Uyga vazifa	2

Kutiladigan natijalar

O’qituvchi	O’quvchi
Mavzuni ko’rgazmalar asosida to’liq yoritadi. Interfaol usullardan foydalanib o’quvchilarni faollashtiradi Fanga qiziqishlarini uyg’otadi O’quvchilar tomonidan berilishi mumkin bo’lgan savollarga atroflicha javob beradi Tahlillar asosida o’quvchilarni oqilona baholaydi Maqsadga erishadi	Mustaqil ishlash va fikrini bayon qilish ko’nikmalarini hosil qiladi Mavzu yuzasidan berilgan misol va masalalarni yecha oladi Yakka va guruhlarda ishlash malakasiga ega bo’ladi Mavzu bo’yicha yetarli bilim ko’nikmalarni oladi Mavzu mazmuni bilan tanishadi Mavzuni o’zlashtiradi

II O’tilgan mavzuni takrorlash: O’tgan darsning takrori

Bugunning poydevori.

1. 
   O’quvchilarni guruhlarga bo’lishdan avval mavzuga qiziqtirish uchun topishmoqlar beriladi. Masalan:
   

Elementlar karvonin,

Boshida u turadi.

Uzilib qolsa bog’lar,

Darhol birlashtiradi. (Vodorod)

U bo’lmasa yonmas olov,

Qozonlarda pishmas palov. (Kislorod)

U yomg’irdir, udir qor,

Tuman hamda yaxmalak.

Yaxshilikni keltirar,

Muz bo’lib sumalak. (Suv)

O’quvchilarning javoblaridan ularning jamoasi nomi aniqlanadi. Ular uch guruhga – “Vodorod”, “Kislorod”, “Suv” guruhlariga bo’linadi.

2. 
   O’quvchilar FSMU texnologiyasi asosida quyidagi jadvalni to’ldirib, izohlab beradilar.
   

Fikr	Sabab	Misol	Umumlashtirish
Vodorod – kelajak yoqilg’isi	Yongandan faqat suv hosil bo’ladi. Shu sababdan atrof-muhitni ifloslamaydi.	Vodorod – kislorod alangasi harorati 3000^oC qiyin suyuqlanadigan metallar hamda kvarsni kesish va payvandlash imkonini	Vodorod – kelajak yoqilg’isi sifatida istiqbolga ega. Tabiatni ifloslamasligi eng muhim tomoni.

III Yangi mavzu bayoni Yangi mavzu – yangi dunyo

Unda bor ming-ming ma’no.

• Suv — Yer sharida eng ko'p tarqalgan muhim kimyoviy birikmalardan biri.

Suv vodorod va kislorod atomlaridan tashkil topgan murakkab modda bo'lib, tarkibida ikki atom vodorod va bir atom kislorod tutadi.Suvning molekular formulasi H₂0 shaklida ifodalanadi. Suvda vodorod atom- lari kislorod atomi bilan 104,3° burchak hosil qilib birikkan. Suv molekulalari tabi- atda assotsiyatsiyalangan holda mavjud bo'ladi va (H₂O)_n tarzida ifodalanadi.

Suvning nisbiy molekular massasi uni tashkil qilgan vodorod va kislorod atom-larining nisbiy atom massalari yig'indisidan iborat: Mr(H₂O) = 2∙1 + 1∙16 = 18.

Demak, 1 mol suvning massasi 18 g ga, suvning molyar massasi 18 g/mol ga teng.

Fizik xossalari. Toza suv rangsiz, ta'msiz, hidsiz, tiniq suyuqlikdir. Hid bilan ta'mni suvga unda erigan qo'shimchalar beradi. Suvning ko'p fizik xossalari va o'zgarish xarakteri o'ziga xos bo'lib, tegishli holatlar uchun anomal (odatda xos bo'lgan holatdan chetlanish) bo'lib hisoblanadi. Masalan, suvning zichligi qattiq (muz) holatidan suyuq holatga o'tganda boshqa mod- dalarniki kabi kamaymasdan, balki ortadi. Suvni 0°C dan +4°C gacha isitilganda ham zichlik ortadi va +4°C da suv o'zining maksimal zichligiga ega bo'ladi va bu 1 kg/nr ni yoki 1 g/ml ni tashkil etadi.

Suvning yana bir xossasi uning yuqori issiqlik sig'imiga (4,18 J/K(g) egaligi (solishtirish uchun qum — 0,79; ohaktosh — 0,88; osh tuzi — 0,88; glitserin — 2,43; etil spirti — 2,85). Shuning uchun suvning tungi vaqtlarda yoki yozdan qishki mavsumga o'tishda sekin sovishi; kunduzi yoki qish- dan yozgi mavsumga o'tishda sekin isishi kuzatiladi.

Suv 0°C da muzlaydi (shu haroratda muz eriy boshlaydi), 100°C da qaynaydi va bug' holatiga o'tadi.Suv ajoyib universal erituvchi modda bo'lib, o'zida juda ko'plab anorganik va organik moddalarni eritish xususiyatiga ega.

Kimyoviy xossalari. Suvning kimyoviy xossalari klaster usulidan foydalangan holda bayon etiladi:
1000⁰ C



Na

Katalizator



H₂O



Oksidlar




Kristallogidratlar

Suv molekulalari qizdirishga juda chidamli, lekin 1000°C dan yuqori haroratda suv bug'lari vodorod va kislorodga parchalana boshlaydi: 2H₂O = 2H₂ + O₂.

Faol metallar suv bilan ta'sirlashib, uning tarkibidagi vodorodni ajratib chiqaradi:

2Na + 2H₂O = 2NaOH + H₂↑

Ba'zi tuzlar suv bilan kristallogidratlar deb ataluvchi birikmalar hosil qiladi:

CuSO₄ + 5H₂O = CuSO₄∙5H₂O

Qizdirilgan temir suv bug'i bilan reaksiyaga kirishadi: 3Fe + 4H₂O = Fe₃O₄ + 4H₂.

Suv bir qator kimyoviy jarayonlarni katalizlaydi: agar suv ishtirok etmasa «qaldiroq gaz» yuqori haroratda ham portlamaydi, is gazi kislorodda yonmaydi, xlor metallar bilan ta'sirlashmaydi, vodorod ftorid oyna bilan ta'sirlashmaydi, natriy va fosfor havoda oksidlanmaydi hamda xlor bilan ta'sirlashmaydi.

Shuningdek, faol va passiv metallarning suvga ta’sirini o’qituvchi laboratoriya ishi orqali ko’rsatib, izohlab beradi. Masalan:

2Na + 2H₂O = 2NaOH + H₂↑

Cu + H₂O ≠

IV Yangi mavzuni mustahkamlash Bilim bo’lsa mustahkam,

`Hech kimdan bo’lmaymiz kam.

“Tenglamani davom ettiring” usuli yordamida;

1. 
   “Vodorod” guruhiga:
   

K K₂O KH

H₂ Na Zn Al O₂ Cl₂ F₂
H₂O

“Kislorod” guruhiga:

Na Na₂O NaH

H₂ Na Zn Al O₂ Cl₂ F₂

H₂O

“Suv” guruhiga:

Ca CaO CaH₂

H₂ Na Zn Al O₂ Cl₂ F₂

H₂O

B) “Kim topqir?” Bunda o’quvchilarning qolgan qismiga quyidagi nazorat testi beriladi. O’quvchilar test topshiriqlarini to’g’ri bajarsalar suv havzalaridan birining nomi kelib chiqadi. Kalit so’z – DARYO

1. Suv molekulasi formulasi to’g’ri berilgan javobni belgilang?

R. H₂O₂ A. HO D. H₂O I. NH₃ Y. NH₄

2. Suv o’zining eng yuqori zichligiga qanday xaroratda erishadi?

A. +4^oC R. +5^oC G. -3^oC O. -4^oC N. 0^oC

3. Chuchuk suv umumiy suv zahirasining necha foizini tashkil qiladi?

B. 3% R. 2% O. 5% M. 10%

4. Odam organizmining necha foizini suv tashkil qiladi?

B. 45% A. 68% R. 48% I. 60% Y. 65%

5. Suvda vodorod va kislorod atomlari bilan …. burchak hosil qilib birikadi?

B. 105,2^o R. 103,4^o O. 104,3^o M. 101^o

V Baholash. Bilimingiz oynasi,

Baholar majmuasi.

Dars davomida faol ishtirok etgan o’quvchilar baholanadi.

VI Uyga vazifa: a) 31-32-mavzularni o’qish.

b) Suvning biologik ahamiyati haqida qo’shimcha ma’lumot to’plash.

c) Jadvalni to’ldiring

Muammo turi	Muammoning kelib chiqish sabablari	Muammoni yechish yo’llarida sizning harakatlaringiz…
Ichimlik suvining tanqisligi

XORAZM VILOYATI XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI

TASARRUFIDAGI 96-KAR (ESHITMAYDIGAN) BOLALAR UCHUN IXTISOSLASHTIRILGAN DAVLAT MAKTAB-INTERNATI INING

KIMYO FANI O’QITUVCHISI

QO`SHCHANOVA XOSIYATNING 8-SINFLARDA

KIMYO FANIDAN

“SUV-MURAKKAB MODDA. SUVNING FIZIK VA KIMYOVIY XOSSALARI” MAVZUSIDA OCHIQ