Sanaat ka’rxanalarinin’ innovaciyaliq xizmetinin’ o’nimdarlig’in asiriw Joba Kirisiw

Innovciyalıq joybar jaratıw hám ámelge asırıwdıń tiykarǵı basqıshları
Ekonomikaǵa joybarlardı basqarıwdıń salıstırǵanda jańa kontseptsiyası ('roject Management) jedel túrde kirip kelip atır. Bul kontseptsiyanıń tiykarın joybarına hár qanday sistemanıń waqıt hám aqshalar sarıplanıwı menen baylanıslı dáslepki jaǵdayın ólshewge qaraw tashkil etedi. Aldınan islep shıǵılǵan programmalar boyınsha byudjet hám vaqtli shegaralashlar sheńberinde ámelge asırılǵan bul ózgerisler procesi bolsa - joybarlardı basqarıw bolıp tabıladı. Házirgi waqıtqa kelip joybarlardı basqarıw barlıq sanaatı rawajlanǵan hám jańa sanaatlı mámleketlerde investitsion iskerlik metodologiyasi tárepinen tán alınǵan. Mámleketimiz ámeliyatında bul kontseptsiya programmalıq - maqsetiy programmalar (DMD) ni qollanılıwında óz sawleleniwin tapqan.
“Innovciyalıq joybar” túsinigi tómendegishe kórip shıǵilıwı múmkin:

• 
  innovciyalıq iskerlikti maqsetli basqarıw forması ;
  
• 
  innovatsiyalardı ámelge asırıw procesi;
  
• 
  hújjetler kompleksi.
  

Innovciyalıq joybar innovciyalıq iskerlikti maqsetli basqarıwdı forması retinde pán hám texnikanı ústin turatuǵın baǵdarlanǵan rawajlandırıwdıń anıq maqsetleri (wazıypaları ) ga erisiwge qaratılǵan ilajlardıń resurslar, múddetler hám atqarıwshılar boyınsha óz-ara tiykarlanǵan hám óz-ara baylanısqan quramalı sistemasınan ibarat esaplanadi.
Innovatsiyalardı ámelge asırıw procesi retinde - bul innovatsiyalarǵa alıp keliwshi ilimiy, texnologiyalıq, islep shıǵarıw, shólkemlestirilgen, finanslıq hám kommerciya ilajların belgilengen izbe-izlikte atqarılatuǵın kompleksi bolıp tabıladı.
Sonin’ menen bir waqıtta innovciyalıq joybar - bul joybar maqsetlerin ámelge asırıw ushın zárúr bolǵan texnikalıq, shólkemlestirilgen, planlıq hám esaplaw - finanslıq hújjetlerdiń jıyındısı bolıp tabıladı.
Bul ush noqat názerlerdi esapqa alıw menen, tómendegi tahrifni beriw múmkin: innovciyalıq joybar - bul aralıq hám waqıtta mashqalalardi sheshiw, innovciyalıq processlerdi shólkemlestiriw boyınsha ilimiy tiykarlanǵan maqsetler hám ilajlardı belgilep beretuǵın hújjetleriniń jıyındısı bolıp tabıladı. Maqsetler hám ilajlardı ilimiy tıykarlanıwına Menejmentke ilimiy jantasıwlarǵa ámel qılıw, zamanagóy usıllardı qóllaw jolı menen eriwiladi.
Innovciyalıq joybardı islep shıǵıw hám ámelge asırıwǵa basshılıq joybar basshısı (joybar menejeri) hám ilimiy texnikalıq keńesi (ITK) tárepinen ámelge asıriladı. ITK quramına ilimiy - texnikalıq sheshimlerdi tańlaw, olar ámelge asırıw dárejesi, joybarlıq maqsetlerge erisiw ushın zárúr talbirlarning tolıqlıǵı hám butligi ushın juwapkerlikke iye, atqarıwshılardı tańlaw tiykarında tańlaw hám alınǵan nátiyjelerdiń ekspertizasini tashkil etiwshi joybardıń tematikalıq baǵdarları boyınsha jetekshi qánigeler kirediler.
Joybar basshısı - yuridikalıq shaxslar, oǵan buyırmachi joybar : joybarlaw, joybar qatnasıwshıları jumısların qadaǵalaw qılıw hám muwapıqlastırıw boyınsha jumıslarǵa basshılıq qılıw wákilliklerin tapsıradı. Joybar basshısı wákillikleriniń anıq quramı buyırtpashı menen shártnama tárepinen belgilenedi. Joybar jámááti - joybar basshısı tárepinen basqarılatuǵın hám joybardı ámelge asırıw dáwirinde planlıq kórsetkishlerge óz waqtında erisiw maqsetinde tashkil etiletuǵın ayriqsha shólkemlestirilgen struktura bolıp tabıladı. Joybar komandasınıń quramı hám wazıypaları joybardıń kólemleri quramalılıǵı hám basqa tahriflariga baylanıslı. Óz wazıypalarınıń bir bólegin orınlaw ushın islep shıǵıwshı qánigelestirilgen shólkemlerdi jalb etiwi múmkin. Joybardı qollap quwatlovchilarga innovciyalıq oraylar, programmalar hám joybarlardı qollap quwatlaytuǵın fondlar, konsalting firmaları, ǵárezsiz ekspertiza shólkemleri, patent-litsenziya firmaları, auditorlik firmaları, kórgezbe orayları hám t.b kirediler.
Innovciyalıq joybarlardı klassifikaciyalaw innovatsiyalardı klassifikaciyalawlar tiykarında ámelge asıriladı. Mısalı, tastıyıqlaw, finanslıq támiynlew hám ámelge asırıw dárejesi boyınsha innovciyalıq joybarlar, mámleketlikleraro, mámleket, regionlıq, sohaviy, bólek kárxananikiga bóliniwleri múmkin.

Joybarlardı qáliplestiriw hám tiykarlash principlerı, maqsetleri, basqıshları hám usılları, olardı proektlestiriw hám ámelge asırıw mexanizmi biz tárepimizden aldın kórip shıqqan temalardan úlken parıq etiwi múmkin emes. Aldınǵı 9 tema biz tárepimizden innovciyalıq joybarlardı ilimiy tiykarlash, olardı materiallastırıw hám nátiyje alıw ushın kórip shıǵılǵan edi.

Tákirarlaymizki, innovciyalıq joybardı gruppalashtirishning tereńligi, proektlestiriwde esapqa alınatuǵın ilimiy jantasıwlar hám principler, qollanılatuǵın Menejment usılları muǵdarı joybardıń bas menejeri (joybar menejeri) hám ITK ahzolari tárepinen mashqalanıń quramalılıǵı, joybardıń ma`nisi hám innovciyalıq shólkem sırtqı hám ishki faktorları jaǵdayına muwapıq belgilenedi.
Innovciyalıq joybardı islep shıǵıw joybar hújjetlerin tayarlaw menen juwmaqlanadı. “Joybar hújjetleri” dıń birden-bir quramı ele belgilenmagan hám hár bir anıq halda onıń quramı dáslepki (texnikalıq ekonomikalıq ) wazıypada belgilenedi. Hár qanday dárejedegi innovciyalıq joybar tómendegi bólindilerdi óz ishine alıwı kerek:

• 
  mashqala (ideya ) dıń mazmunı hám aktuallıǵı ;
  
• 
  joybar basshısınıń rezyumesi;
  
• 
  marketing izertlewleri hám mashqalanı gruppalastırıw tiykarında qurılǵan joybar maqsetleri tereki;
  
• 
  joybar maqsetleri terekin ámelge asırıw boyınsha ilajlar sisteması ;
  
• 
  joybardı komplekslik tıykarlanıwı ;
  
• 
  joybardı ámelge asırılıwın komplekslik támiyinleniwi;
  
• 
  ITK dıń tahrifi;
  
• 
  joybardıń ekspert juwmaǵı ;
  
• 
  joybardı ámelge asırıw mexanizmi hám úndewshi sebepler sisteması.
  

Joybardı ámelge asırıw mexanizmi óz ishine innovciyalıq shólkemdiń dúzilisi, onıń bólindileri hám lawazımlı kórsetpeleri haqqındaǵı qaǵıydalar, operativ - kalendar jobalar hám tarmaqlı modeller (kesteler), joybardı basqarıw programmaları, joybardıń wazıypaları, máseleleri hám maqsetlerin atqarılıwın komplekslik támiyinlew, baqlaw, muwapıqlastırıw hám tártipke salıw jobaların aladı.
Joybardı tapsırılıwı hám shártnamanı jabılıwın óz ishine alıwshı joybardı juwmaqlaw rejimin belgilew, innovciyalıq proektlestiriw máselelerinen biri boladı.
Innovciyalıq joybar bólim - joybar kontseptsiyaların islep shıǵıwda buyırtpashı tárepinen qabıl etilgen qararlardıń onı ámelge asırıwda alınǵan nátiyjelerge uyqas keliwin belgilew bolıp esaplanadı. Jumıstı tapsırıw hám qabıllawǵa salıstırǵanda barlıq talaplar shártnama tárepinen belgilenedi. Eger tayın ob'ekt joybardı ámelge asırıwdıń nátiyjesi qabıl qılıw hám paydalanıw sınaqların ótkeriw kerek. Olar tómendegilerdi óz ishlerine aladılar : islep shıǵıwdıń texnikalıq - ekonomikalıq parametrlerin joybarlastırılǵan kórsetkish menen soleshtirilishini ótkeriw; parq etiwler sebeplerin anıqlaw, tabılǵan parq etiwlerdi jónge salıw qılıw boyınsha ilajlardı islep shıǵıw hám shalalardı jónge salıw qılıw boyınsha islerdi tashkil qılıw.
Eger qabıl qılıw sınaqları nátiyjesinde joybar talaplarına juwap beretuǵın ónim alınsa, ol jaǵdayda komissiyanıń tayın ob'ektlerdi qabıllaw boyınsha protokolı rásmiylestiriledi. Sınaqlar nátiyjesi tayın ónim (ob'ekt jańalıq hám t.b ) ni tapsırıw - qabıllaw dáwirinde juwapkerlikti islep shıǵıwshı shólkemlerden buyırmachiga tapsırıw ushın tiykar boladılar.

• 
  SHartnamani jabıw tómendegi basqıshlarda ótkeriledi: finanslıq esabattı tekseriw;
  
• 
  rasfortlashtirish;
  
• 
  atqarılmaǵan minnetlemelerdi anıqlaw ;
  
• 
  atqarılmaǵan minnetlemelerdi juwmaqlaw.
  

Finanslıq esabatlardı tekseriwge buyırtpashı hám atqarıwshı shólkemler esabatına kiredi.
Buyırtpashınıń finanslıq esabatın tekseriw tómendegilerdi óz ishine aladı :

• 
  juwmaqlanǵan islerdiń pútkil kólemine schyot - fakturadan kóshirmelerdi tekseriw;
  
• 
  alınǵan tólewlerdi usınıs etilgen schet fakturalar menen muwapıqlastırıw ;
  
• 
  ózgerisler boyınsha hújjetlerdiń bar ekenligin tekseriw;
  
• 
  buyırtpashı tárepinde ámelge asırılǵan ustap qalınǵan summanı baqlawdı.
  

Atqarıwshı finanslıq esabatın tekseriw óz ishine tómendegilerdi aladı :

• 
  jetkizip beretuǵınlar hám birgeliktegi atqarıwshılardıń tólewlerin tekseriw;
  
• 
  buyırtpalar summasın jetkezip beretuǵınlardıń júk xatları boyınsha satıp alınǵan zatlarǵa sáykes keliwi;
  
• 
  jetkizip beretuǵınǵa múddeti ótken tólewlerdi izlep tabıw ;
  
• 
  tiyisli ustap qalıwlardı tastıyıqlaw.
  

Bunnan tekseriwlerdiń nátiyjeleri joybar boyınsha juwmaqlawshı finanslıq esabatlardı tayarlaw ushın maǵlıwmatlar alıwǵa múmkinshilik beredi. Bul basqıshda atqarıwshılar menen juwmaqlawshı esap kitaplar ámelge asıriladı.
Pasportlastırıw shártnamanı jabıwdı tashkil qılıwdıń zárúrli elementlerinen birinen ibarat esaplanadi. Ol tómendegi izbe-izlikte ótkeriledi:

• 
  bólimlerdiń atqarıwshıları kerekli qosımshalarǵa esabatlardı bas shólkemge bólim boyınsha usınıs etediler;
  
• 
  keyingi juwmaqlawshı esabattı ITKga bólim boyınsha usınıs etedi;
  
• 
  ITK bólim boyınsha esabatlardı qabıl etedi hám aktlardı rásmiylestiredi;
  
• 
  bas shólkem ulıwma joybar boyınsha esabat tayarlaydı hám onı Bas buyırmachiga jiberedi.
  

SHartnoma jabıladı. Innovciyalıq joybarlardı ekspertiza qılıw.
Innovciyalıq joybarlardıń ekpertizasi - tómendegilerdi komplekslik tekseriw hám baqlaw ilajları bolıp tabıladı:
a) joybar quramına hám innovciyalıq Menejment quramına kiretuǵın mehyoriy - stilistik, joybar - konstruktorlıq hám basqa hújjetler sistemasınıń sapası ;
b) joybar basshısı jáne onıń komandasınıń kásiplik uqıpı ;
v) innovciyalıq shólkemdiń ilimiy-texnikalıq hám islep shıǵarıw potencialı, básekige shıdamlılıǵı ;
g) orınlanǵan esap - kitaplardıń isenimligi, xaterdiń dárejesi hám joybardıń natiyjeliligi;
d) joybardı islep shıǵıw hám ámelge asırıw mexanizminiń sapaları, qoyılǵan maqsetlerge erisiw múmkinshiliklerin.
Qoyılǵan wazıypalar sheńberi boyınsha innovciyalıq joybarlar ekspertizasini sertifikatsiyalaw menen salıstırıwlaw múmkin. Iri ekologiyalıq, informaciya, adamgershilik máseleleriini hal etiwge qaratılǵan, xalıq aralıq yamasa milliy áhmiyetke iye qımbat bahalı innovciyalıq joybarlar boyınsha ekspertiza emes, bálki sertifikatsiyalawdı ótkeriw tuwrı dep esaplaymiz. Ekspertizada tekseriladiganlarning kólemi hám gruppalıǵı bas buyırtpashı tárepinen innovciyalıq joybardıń túri hám qásiyetlerine kóre belgilenedi.
Ekonomikalıq sheriklik hám rawajlanıw shólkem (IQTT) dıń usınıslarına muwapıq innovciyalıq joybarlardıń ekpertizasini tómendegi principler tiykarında ótkeriw kerek:
Ekspertiza nátiyjeleri, qánigelerdi tańlaw boyınsha tartıslı jaǵdaylarda arbitrlıq rolin orınlawshı, onı ótkeriwshi izertlewlerdiń ǵárezsiz toparın bar ekenligi;
Izertlewler salasındaǵı iskerlikte qosımsha ma`nisin esaplawda jańalıq kirgiziwler islep shıǵarıwdıń retinde kórip shıǵıladı ;
Názerde tutilayotgan nátiyjelililikti belgilew múmkinshilik hám baqlaw ushın waqıtqa ıyelew ushın orta múddetli keleshekte ǵárejetlerdi aldınan boljaw hám joybarlawdı ótkeriw;

Baqlaw usılları mámleket dárejesindegi ilimiy-texnikalıq siyasatqa basshılıq qılıwdı rawajlandırıw keleshekleri menen baylanısqan bolıwı kerek.

Joybarlardı ekspertiza qılıwda izertlewler hám islemeler nátiyjelerin sotsial, ekonomikalıq hám ekologiyalıq ortalıqqa bolajaq tahsirini esapqa alıw zárúr. Ekspertiza tekǵana joybarlardı muǵdarlıq, bálki sapalı bahalawǵa da iye. Qararlar qabıllawǵa ekspert toparınıń hár bir ahzosi tárepinen berilgen bahalar esapqa alınadı.
Ekspertler islep shıǵarılıp atırǵan joybarǵa tiyisli bolǵan hár qanday informaciyalardı talap etiwleri múmkin. Hár qanday ekspert toparına ekspertiza buyırtpashısınıń joqarı maman wákili kiritiliwi múmkin.
IHTT tárepinen usınıs etilgen innovciyalıq joybarlar ekspertizasining sanap ótilgen principlerıni tómendegiler menen toltırıw zárúr dep esaplaymiz:
Ekspert toparı bul tarawda shártnama tiykarında isleytuǵın jetewden kem bolmaǵan qánigelerden tashkil tabıwı kerek;
Ekspert toparınıń jumısı ǵárezsizlik, ob'ektivlik, kásip uqıpı, pútinlik, sistemalılıq, jumıstıń juwmaqlawshı nátiyjelerinen mápdarlıq principlerıde tashkil etiliwi kerek;
Ekspert toparınıń tiykarǵı wazıypası ob'ektti proektlestiriwtirilayotganda innovciyalıq shólkem tárepinen innovciyalıq Menejmenttiń ilimiy jantasıwları, principlerı hám usıllarına ámel etiliwin tekseriwden ibarat bolıwı kerek.
Innovciyalıq Menejment hám hár qanday tuzilmona iskerlik júrgiziwi boyınsha mehyoriy - stilistik hújjetlerdiń joqarı sapasın támiyinlew innovciyalıq joybardıń joqarı sapasına, ekspert toparı jumısınıń shólkemlestirilgenligi hám nátiyjeliklıǵına erisiwdiń zárúrli shárti boladı.
Hújjetlerdi tómendegi tiykarǵı ahlomatlar boyınsha klassifikaciyalaw múmkin:
a) mehyoriy - stilistik támiyinlew ierarxiyasining dárejesi xalıq aralıq jámiyetshilik, mámleket, region, qala, awıl, firma bolıp tabıladı.

b) hújjettiń huqıqıy statusi - atqarıw etiliwi májburiyler (nızamlar, standartlar, húkimler, qararlar, qaǵıydalar, programmalar, jobalar, rásmiy buyrıqlar ) hám usınısviylar (qóllanbalar, stilistikalar, yqriqnomalar hám t.b. );

v) hújjettiń mazmunı - texnikalıq (investitsion joybarlar, konstruktorlıq - texnologiyalıq hújjetler, stilistikalar hám t.b ), ekonomikalıq (texnikalıq-ekonomikalıq tiykarlash, finanslıq, buxgalteriya, salıq hújjetleri, biznes-jobalar hám t.b ), shólkemlestirilgen (shólkemlestirilgen joybarlar, shólkemlestirilgen struktura ustavi, protokol, jollamalar hám t.b ).
1 Akoff R., Magidson D., Eddison G. «Idealizirovannoe proektirovanie: Kak predotvratit' zavtrashniy krizis segodnya. Sazdanie budushego organizatsii», 2007
Firma hújjetleriniń májburiy atributları (belgileri) - hújjettiń maqseti, islep shıǵıw ushın tiykar, bul maqset (wazıypa, xızmet Menejment sistemasınıń sistemashaları ) dıń ornı, maqset (wazıypanı sheshiwde ámel etiliwi zárúr bolǵan ilimiy jantasıwlar hám principlerge belgiler) informaciyanıń qarıydarları, olardan paydalanıw mehyorlari hám qaǵıydaları, atqarıwshılardıń itimal bolǵan sheńberi, jumıstıń sapası, resursların tejew, mudddatlarga salıstırǵanda talaplar, jazalar, informaciya dárekleri. Stilistik hújjetlerde bul maǵlıwmatlardan tısqarı anıq usıllar beriliwi kerek.
Hújjetlerdi sapanıń tómendegi kriteryaları boyınsha bahalaw usınıs etiledi:
Hújjettiń kompleksviyligi, yaǵnıy ol jaǵdayda texnikalıq, ekologiyalıq, ergonomik, ekonomikalıq, huqıqıy, shólkemlestirilgen hám basqa máseleler olardıń óz-ara baylanıslılıǵı hújjetti maqsetke qaratılǵanında kórip shıǵıw ;
Hújjet (ob'ekt) ni ekologiyalıq, qawipsizlik, óz-ara almastıra alınıwı, patentli sofligi, huqıqıy qorǵawı hám basqa máseleler boyınsha xalıq aralıq talaplarǵa sáykes keliwi dárejesi;
Jáhán jetiskenliklerinen paydalanilganlik dárejesi hám hújjetti jáhán standartları menen uyqaslashuvi integraciyalasıwı ;
Hújjetti islep shıǵıwda qollanılǵan ilimiy jantasıwlar (sistemalı, marketingli, qayta óndiriwshi, wazıypaviylar) dıń sanı ;
Hújjetti islep shıǵıwda qollanılǵan zamanagóy usıllar (wazıypalıq - ma`nisiy analiz, modellestiriw, boljaw, muwapıqlastırıw hám basqalar ) dıń sanı. Eger bul usıllardı ob'ektin islep shıǵıwda qóllaw usınıs etilse, ol jaǵdayda bul talap hújjette anıq jazılıwı kerek;
Basqarıw qararlarınıń ekonomikalıq tiykarlanǵanlıǵı ;
Hújjetti tákirarlanıwı, onıń perspektivalıǵı, qóllaw kólemi;
Hújjetti ilimiy dóńgelekler, basqarıwdıń mámleket hám regionlıq keńseleri hám ámeliyatda mahqullanganligi;
Hújjetti islep shıǵıwshı shólkemlerdiń abıraysı jáne onı óndiriwshilerdiń ilmiy tájriybesi;
Hújjetti muwapıqlastırǵan hám tastıyıqlaǵan keńseler;
Hújjetti rásmiylestiriwde standartlarǵa ámel etiliwiniń dárejesi, túsiniklerdiń bir mahnoligi, bayanlawdı anıqlıǵı, isenimliligi, kórgezbelilik.
Sapanıń sanap ótilgen kriteryaları (talapları ) ga juwap beretuǵın hújjetler ishki hám sırtqı bazarda básekige shıdamlı boladılar. Hújjettiń sapası tovarlar, firmalar, mámleketlerdiń básekige shıdamlılıǵı támiyinlewdiń tiykarǵı shárti boladı.