Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

Xalqlar boyligining tabiati va sabablari
Xalqlar boyligi asarining birinchi jumlaiaridanoq Smit Xalqlar boyligining tabiati konsepsiyasini tushuntirib o'tgan. Bu ishi bilan u o‘z qarashlarini merkantalistlar va fiziokratlamikidan farqlanishini isbotlab berdi.
Xalqlar boyligi asarining ко ‘p qismlarida Smit boylik savdoda yaratiladi, degan fikrlari uchun merkantalistlarga qarshi bo 'Igan. Uning fikricha, boylik qimmatbaho metallar miqdori bilan emas, balki tovar va xizmatlardan olinadigan yillik
foydadir. Ushuningdek, eksport va import o'rtasidagi bogTiqlikni ham tushimtirib beradi¹⁴.
A. Smit Xalqlar boyligi aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromad bilan ham o‘Ichanadi, deb ta’kidlaydi. Hozirda masalan, Angliya Xitoydan boyroq, deyilganda ulaming aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromad qiyoslanadi, umumiy ishlab chiqarilayotgan mahsulot va daromad emas. Bu qarash hozirda ham o‘z kuchini yo‘qotmagan.¹⁵
Xalqlar boyligi holati haqida ham ko‘p fikrlar berilgan. Smitning bu kitobining qolgan qismi Xalqlar boyligi vositali, vositasiz, to‘g‘ri va noto‘g‘ri sabablariga bogMangan.
Xalqlar boyligi sabablari
A. Smit millat boyligi ish unumdorligi va unumdor ishlaydigan ishchilar mutanosibligiga bog‘liq, deb hisoblagan.
Ish unumdorligi. Ishchi kuchining unumdor mehnati nima bilan belgilanadi? Smit birinchi kitobida ish unumdorligi ish taqsimotiga bog‘liq, deb yozadi. Mehnatning ixtisoslashtirilganligi mehnat unumdorligini oshirishning kafolati sifatida qaralgan. Bu “xalqlar boyligi” dan ancha oldin aytib o‘tilgan bo‘lsada, lekin hech kim Smitdek tushuntirib o'tmagan.
A. Smit mehnat taqsimotini ko‘p misollar bilan, tarixdan o‘rganib, zavodda har bir ishchining faoliyatini kuzatib, foydasini o‘rganib chiqqan. Agar har bir ishchi donalab mahsulot ishlab chiqarsa, unda ishlab chiqarish jarayoni juda sekin ketadi, agar ishlab shiqarish jarayoni bir qancha operatsiyalarga bo‘lib tashlansa, har bir ishchi shu operatsiyalardan biriga ixtisoslashsa, har bir ishiga nisbatan mahsulot hajmi katta miqdorda oshadi.
Mehnat taqsimoti va ixtisoslashuvning bir salbiy tomoni shundaki, ishchilar bir xil ishni bajaraverishadi va natijada zerikish paydo bo‘ladi.

Insoniyat ishlab chiqarish jarayoniga bog^llanib qolib, mashinalashib ketadi, qayta-qayta bir xil ishni qilaverib noinsoniylashib ketadi. Lekin Smit inson farovonligi mehnat taqsimotiga bo'gliq ekanligini ta'kidlab o‘tgan.