Sanoat portlovchi moddalarining qisqacha rivojlanish

Tog' jinslarining xossalari. Tog’ jinslari o’zining fizik, mexanik va kon 
texnologik xossalari bilan tavsiflanadi. 
Tog' jinslarining fizik hossalariga ularning zichligi, g'ovakligi, namligi va 
plastikligi kiradi. 
Tog’ jinslarining zichligi bu tog' jinslarini tashkil qiluvchi mineral
zarrachalarning tog’ jinsida o’zaro joylashuvidir. 
,
V
m


bunda: m tog’ jinsi massasi, gr.; V – tog’ jinsi hajmi, m
3
.
Tog’ jinslarining g'ovakligi bu tog' jinslari tarkibidagi bo'sgliqlar 
majmuasidir. 
.
V
V
П
п

Tog’ jinsi g’ovakligi g’ovaklik kpeffitsiyenti bilan tavsiflanadi:
,%
100
1 П
П



Quyida ba’zi bir tog’ jinslarining g’ovaklik ko’rsatgichlarini keltirib 
o’tamiz:
Granit, gabbro, kvartsit
0,8-1,2 
ohaktosh, marmar, dolomit
0,5-13,4 
Qumtosh, tuproqli slanets
4-28,3 
Tuproq, guglinkalar
44-65
Tog’ jinslarining namligi deganda tog' jinsning tarkibidagi namlik miqdori 
tushuniladi. 
,
/ П
К
в


bunda: 
1 gr. absolyut quruq tog’ jinsiga to’g’ri keluvchi namlik. 

---

Tog’ jinslarining plastikligi deganda tog' jinslariga tashqi yuklama
berilganda o'zida qoldiq defarmatsiyani saqlash qobiliyati tushuniladi.
Tog' jinslarini mexanik xossalariga ularning bir o'q yo'nalishida siqilishga 
chidamliligi, bir o'q yo'nalishida cho'zilishga chidamliligi, Yung moduli, siljish 
moduli va Puasson koeffitsiyenti kiradi. 
Tog' jinslarining bir o'q yo'nalishida siqilishga chidamliligi deganda tog’ 
jinsi namunasi yuzasiga normal ta’sir etuvchi maksimal kuchga qarshiligi 
tushuniladi va quyidagicha aniqlanadi:  
.
0
max
.
F
Р
siq
siq


bunda: Р
siq.max
– maksimal siquvchi kuch, kg; 
F
0
- tog’ jinsi namunasining ko’ndalang kesim yuzasi, sm
2
; 
Tog' jinslarining bir o'q yo'nalishida cho’zilishga chidamliligi deganda tog’ 
jinsi namunasini bir o’q boyicha cho’zuvchi maksimal kuchga qarshiligi 
tushuniladi va quyidagicha aniqlanadi:
.
0
max
.
F
Р
ch
ch


bunda: Р
ch.max
– maksimal cho’zuvchi kuch, kg; 
Yung moduli deganda normal kuchlanish va deformatsiya o’rtasidagi 
proportsionallik koeffitsiyenti tushuniladi: 
,



E
bunda

- normal kuchlanish, kg. kuch/sm
2
; 

- nisbiy deformatsiya.
Siljish moduli deganda bo’ylama kuchlanish va deformatsiya orasidagi 
proportsionillik tushuniladi:  
,



G
Bu yerda 

- bo’ylama kuchlanish, kg. kuch/sm
2
. 
Puasson koeffitsiyenti bu – nisbiy bo’ylama va ko’ndalang deformatsiyalar 
orasidagi proportsionallik koeffitsiyentidir.