Саноат ва кишлок хужалик асослари ма

Tayanch tushunchalar: Agrosanoat, agrobiznes, yer resurslari, 
renta, agrofirma, agrar munosabatlar. 
NAZORAT SAVOLLARI:
1.
Agrosanoat deganda nimani tushunasiz?
2.
Agrosanoatning tarkibiy qismlarini aytib bering.
3.
Agrobiznes nima? 

---

82 
4.
Agrobiznesning turlarini izohlang.
5.
Agrar munosabatlarni tushuntiring. 
6.
Renta nima?
7.
Renta turlarini ayting. 
8.
Agrofirma deganda nimani tushunasiz?
9.
O’zbekistonda agrosanoat majmui qaysi tarmoqlarga asoslangan. 
Nima uchun?
10. O’zbekiston agrosanoat tarmoqlarining kelajagini qanday 
izohlaysiz? 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. A.Ulmasov, M.Sharifxo’jaev. Iqtisodiyot nazariyasi. Toshkent, 1995 yil.
2. Ro’ziev A « Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish asoslari» Toshkent. 1990
3.A.S.Soliev «Iqtisodiy geografiya asoslari» ma’ruza matni 
4.O’zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi Assonov G, Nabixonov 
M, Safarov I. Toshlkent 1994 yil 
5.X.Vaxobov, M. Tillaboeva «iqtisodiy geografiya asoslari» Toshkent, 
2001 yil 
 
 
Mavzu: 
DEHQONCHILIK TARMOQLARI GEOGRAFIYASI 
 
 
 
REJA: 
1.
 
Umumiy ma’lumotlar. 
2.
 
Donli ekinlar. 
3.
 
Texnika ekinlari. 
4.
 
Bog’dorchilik. 
5.
 
Sabzovotchilik va polizchilik. 
Dehqonchilikka don xo’jaligi, texnik ekinlar va kartoshka 
yetishtirish, sabzavotchilik, polizchilik, bog’dorchilik va uzumchilik 
kiradi. 
Don xo’jaligi 
Don xo’jaligi aholini don bilan, chorvachilikni esa ozuqa bilan 
ta’minlaydi. Don ekinlariga bug’doy, javdar, makkajo’xori, suli, arpa, 
grechka, sholi va dukkakli don ekinlari kiradi. 
Bug’doy jahon aholisining deyarli yarmi uchun asosiy oziq manbai 
bo’lib hisoblanadi va don ekinlarining 28 foizini tashkil qiladi. Bug’doy 

---

83 
pastroq haroratda o’sa boshlaydi, «qora» sovuqqa birmuncha chidamli, 
o’sish davri qisqa. Qurg’oqchilikka chidamli emas, ammo erta o’sa 
boshlagani va yetilish davri qisqa bo’lgani uchun yoz quruq va issiq 
bo’ladigan rayonlarda ham yetishtiriladi. 
Bug’doy 70 dan ortiq mamlakatda yetishtiriladi, ammo uning 80 
foizi faqat to’rtta davlatda yetishtiriladi: Xitoy, AQSH, Kanada, Argentina, 
Avstraliya, Xindistoi, Rossiya. Eng yirik bug’doy ekiladigan mintaqalar 
AQSH va Kanada dashtlaridadir. 
Makkajo’xori ham don, ham oziq sifatida yetishtiriladi. Ertapishar 
o’simlik, 10—12° haroratda o’sa boshlaydi, sovuqqa chidamsiz, sug’orilsa 
juda yuqori hosil beradi. Jahonda yetishtiriladigan donli ekinlarning 25 
foizini tashkil qiladi. Makkajo’xori yetishtirish bo’yicha AQSH dunyoda 
birinchi o’rinda turadi. Jahon bozoriga yetishtirilgan maxsulotning 10—15 
foizi chiqariladi. Makkajo’xori eksport qiladigan davlatlar AQSH, Kanada, 
Argentina, Avstraliya, Frantsiya; import qiladigan davlatlar G’arbiy 
yevropa davlatlari, Yaponiya, Rossiya. 
Sholi ham insoniyatning yarmi uchun asosiy oziq manbai bo’lib 
hisoblanadi va jahonda yetishtiriladigan don ekinlarida uning salmog’i 25 
foizni tashkil qiladi. Suvni ko’p talab qiladi, 12—15° haroratda o’sa 
boshlaydi, tropik kengliklarda ko’proq ekiladi. Shu sababli, sholining 90 
foizi Janubiy va Janubi-Sharqiy hamda Sharqiy Osiyo davlatlarida 
yetishtiriladi. Jahonda yetishtiriladigan sholining 38 foizi Xitoyda, 20 foizi 
Xindistonda ekiladi. Bundan tashqari, Yaponiya, Indoneziya, Bangladesh, 
Tailand, Filippin davlatlarida ham asosiy don ekini hisoblanadi. 
Javdar hozirgi paytda kamroq ekiladi, u sovuqqa, qurg’oqchilikka 
chidamli, past haroratda o’sa boshlaydi, tez pishadi. Shimoliy o’lkalarda 
ko’proq ekiladi. 
Suli va arpa erta pishadi. Arpa past haroratda o’sa boshlaydi, «qora» 
sovuqqa chidamli, tez pishadi. Suli ham past haroratda rivojlana boshlaydi, 
ammo o’sish davri uzoqroq, qurg’oqchilikka chidamsiz. Nordon 
tuproqlarda ham o’sa beradi. Shimoliy o’lkalarda arpa sulidan ko’proq 
ekiladi, chunki «qora» sovuqqa chidamli va tezpishar bo’lganligi uchun 
qisqa yoz sharoitida pishib yetiladi. Arpa shuningdek tog’larda ham ko’p 
ekiladi. 
Tariq birmuncha yuqori haroratda rivojlana boshlaydi, sovuqqa 
chidamsiz, qurg’oqchilikka chidamli. Quruq dasht, mo’l va chala 
cho’llarda ko’proq ekiladi. 

---

84 
Grechixaning o’sish davri qisqaroq, (70—85 kun), rivojlanish 
harorati 8°. Shuning uchun kech ekiladi. Asosan o’rmon zonasining 
janubiy qismida ekiladi. 
Dukkakli don ekinlariga no’xat, mosh, loviya, yasmiq kiradi.