Sanoatda sulfat kislotasi ishlab chiqarish Sulfat kislotasining xossalari va ishlatilish soxalari
Oltingugurt (IV)- oksidini ishlab chiqarish
Download 32.14 Kb.
|
8-Maruza Sanoatda sulfat kislotasi ishlab chiqarish
Oltingugurt (IV)- oksidini ishlab chiqarish
SO 2 - rangsiz, o`tkir hidli (yonayotgan oltingugurt hidini eslatadi) gaz. 100% SO 2 atmosfera bosimida- 10,09 0 C da suyuq holga o`tadi. -70 0 S da qotadi. Juda zaharli bo`lib, chegaraviy xavfli kontsentratsiya (ChXK) miqdori 0,005 mg/m 3 , ishlab chiqarish binolarida esa 10 mg/m 3 ga teng. Xom ashyo. SO 2 olish uchun asosiy xom ashyo kabi oltingugurtli moddalar va tarkibida S saqlovchi sanoat chiqindilaridir. Sobiq SSSR da SO 2 olish uchun xom ashyo temir kolchedani FeS 2 , vodorod sulfid H 2 S va oltingugurtdir. Keyingi yillarda rangli metallurgiya sanoatining chiqindi gazlari tarkibidagi SO 2 ni olish keng quloch yoymoqda. Sobiq SSSRda ishlab chiqariladigan sulfat kislotaning 30% ga yaqini temir kolchedani kuydirishdan hosil bo`ladigan gazdan olinadi. 35% ga yaqini esa toza oltingugurtdan ishlab chiqariladi. Pirit tarkibida nazariy jihatdan olganda 53,46 % oltingugurt saqlaydi. Tabiiy kolchedan har doim tarkibida begona arashlama sifatida mis, rux, nikel, kumush, qo`rg`oshin, mishyak, surmaning oltingugurtli birikmalari, turli sulfat va karbonatli tuzlar, kvarts, silikatlar va boshqalar saqlaydi va o`z navbatida u shu metallarni olish uchun xom-ashyo hamdir. Rangli metallarning sulfidlarini ajratish uchun ruda maydalanadi va flotatsiyalanadi. Natijada rangli metall sulfidlarining kontsentranti olinadi: qolgan qoldig`i asosan tarkibida 45-50% oltingugurt saqlovchi boyitilgan piritdan iborat bo`lib, SO 2 olish uchun yoqiladi. Olingan rangli metall kontsentratlari metallurgiya zavodlarida kuydirilib metallar ajratib olinadi. Bunda chiqindi gaz sifatida 3% gacha SO 2 ajralib chiqadi va havoni, atrof muhitni zaharlaydi. Keyingi yillarda shu chiqindi gazdan ham sulfat kislota ishlab chiqarish yo`lga qo`yilmoqda. Shunday yo`l bilan 1 tonna mis olganda ajralib chiqqan SO 2 dan 10 tonnadan ko`proq sulfat kislota olish mumkin. Buning 5 uchun SO 2 ni kontsentratsiyasini oshirish kerak bo`ladi. Hali ayrim rangli metallurgiya zavodlaridagina SO 2 kontsentratsiyasini oshiruvchi qurilmalar o`rnatilgan xolos. Kelajakda rangli metallurgiya zavodlarining chiqindi SO 2 gazini to`liq ushlab olish va undan foydalanish ishlarining loyihalari ishlab chiqilmoqda. Bu chiqindi gazlardan kompleks foydalansa atrof muhitni ifloslanishning oldi biroz bo`lsada olinardi. SO 2 olish uchun eng yaxshi ashyo bu toza oltingugurtdir. U yoqilganda massa ulushi yuqori bo`lgan va zararli qo`shimchalari kam bo`lgan SO 2 olinadi. Ammo FeS 2 - kolchedandan bir necha marta qimmat turadi, hamda u boshqa ishlab chiqarishlar uchun qimmatbaho kimyoviy ashyo hamdir. Ko`mir yoqiladigan korxonalar, yoritish tarmoqlarining mo`rilaridan atmosferaga chiqarib yuboriladigan gazlar tarkibida anchagina SO 2 bo`ladi. Chunki toshko`mir tarkibida 1-3% gacha oltingugurt saqlaydi. Keyingi yillarda atrof muhitning tozaligiga biroz e’tibor kuchaytirilganligi sababli mo`rilardan chiqarilgan gazlarni zaharsizlantirishning adsorbtsiya-desorbtsiya usullari ishlab chiqilgan. Bunda SO 2 ushlab qolinadi va sulfat kislota ishlab chiqarish uchun ishlatilishi mumkin. Ammo kislotaning tan narxi piritdan olingan kislotaga nisbatan bir necha marta qimmatga tushadi. Shu sababli u kam qo`llanilmoqda. Keyinchalik SO 2 ni ushlab qolish va uni tozalab H 2 SO 4 ishlab chiqarish uchun foydalanishning takomillashgan usullari topilgach keng qo`llanila boshlanadi. Dunyo bo`yicha atmosferaga chiqarib yuboriladigan SO 2 ning miqdori, dunyoda ishlab chiqarilayotgan sulfat kislota miqdoridan ikki barobar ko`proq kislota ishlab chiqarishga yetarlidir. Yana bir muhim SO 2 olinadigan xom-ashyo bu vodorod sulfid gazidir. H 2 S ko`pgina tabiiy gazlar tarkibida bo`ladi. Qaysikim, uni tozalaganda H 2 S ajratib olinadi, va u SO 2 ga aylantiriladi. Ko`mirni kokslaganda, neftni qayta ishlaganda ular tarkibidagi S qisman vodorod sulfidga aylanib gaz holida ajralib chiqadi. Koks gazlari tozalanganda ularning tarkibidan H 2 S yoki S shaklida ajratib olinadi, yoqib SO 2 ga aylantiriladi. Yuqorida aytilganlardan tashqari SO 2 olish uchun juda ko`p foydalanish mumkin bo`lgan ammo, hozircha foydalanilmayotgan potentsial ashyo manbalari mavjud. Bylarga sobiq SSSRdagi kaltsiy sulfat va natriy sulfat tuzlarining yirik konlarini ko`rsatish mumkin. Yana fosfat kislota ishlab chiqaradigan zavodlarda hosil bo`ladigan va chiqindi sifatida tashlab yuborilayotgan gipsni ko`rsatish mumkin. Neft mahsulotlarini tozalashda tarkibida sulfat kislota saqlovchi gudron, ko`pgina organik mahsulotlar ishlab chiqarish sanoatlarida, organik moddalar bilan ifloslangan va chiqindi hisoblangan suyultirilgan sulfat kislota. Po`latni tozalashda hosil bo`ladigan aslida chiqindi hisoblangan temir sulfit tuzlari. Bylarning hammasi va ular kabi tarkibida sulfat kislota yoki tuzlarini saqlovchi har qanday chiqindi moddalar qaytaruvchilar bilan qo`shib qizdirilganda SO 2 hosil qiladi, va undan sulfat kislota olish mumkin. Download 32.14 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling