Savollar Blokcheyn nima va elektron tijoratda blokcheynlar qanday ishlatilishi mumkin? Elektron tijoratda va elektron biznesda blokcheynlarning faol ishlatilishi qanday amaliy natijalarga olib keladi?

Blockchain qanday ishlatiladi?[tahrir | 
Kriptovalyutada
Bugungi kunda blokcheyndan eng keng tarqalgan foydalanish Bitcoin yoki Ethereum kabi
kriptovalyutalarning asosi hisoblanadi. Odamlar kriptovalyutani sotib olganda, almashtirganda
yoki sarflaganda, tranzaktsiyalar blokcheynda qayd etiladi. Qanchalik koʻp odamlar
kriptovalyutadan foydalansa, blokcheyn shunchalik keng tarqalishi mumkin.
Bank ishida
Kriptovalyutadan tashqari, blokcheyn dollar va evro kabi fiat valyutasida operatsiyalarni qayta
ishlash uchun ishlatiladi. Bu bank yoki boshqa moliya instituti orqali pul joʻnatishdan koʻra
tezroq boʻlishi mumkin, chunki tranzaktsiyalar tezroq tekshirilishi va oddiy ish soatlaridan
tashqarida qayta ishlanishi mumkin.
Aqlli shartnomalarda
Blockchain-ning yana bir yangiligi — bu oʻz-oʻzidan bajariladigan shartnomalar, odatda „aqlli
shartnomalar“ deb ataladi. Ushbu raqamli shartnomalar shartlar bajarilgandan soʻng avtomatik
ravishda kuchga kiradi. Misol uchun, xaridor va sotuvchi bitimning barcha belgilangan parametrlarini
bajargandan soʻng, tovar uchun toʻlov darhol amalga oshirilishi mumkin.
Taʼminot zanjiri monitoringida
Taʼminot zanjirlari katta hajmdagi maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi, ayniqsa tovarlar dunyoning bir
qismidan ikkinchisiga oʻtayotganda. Anʼanaviy maʼlumotlarni saqlash usullari bilan muammolar
manbasini, masalan, sotuvchining sifatsiz tovarlari kelib chiqishini aniqlash qiyin boʻlishi mumkin.
Ushbu maʼlumotni blokcheynda saqlash orqaga qaytish va taʼminot zanjirini kuzatishni
osonlashtiradi, masalan, IBM’s Food Trust bilan oziq-ovqat mahsulotlarini yigʻib olishdan tortib
isteʼmol qilishgacha kuzatib borish uchun blokcheyn texnologiyasidan foydalanadi.
2. Elektron tijorat ta’rifi
Elektron tijorat elektron tijorat uchun ishlatiladigan qisqartma. Bu Internet orqali tovar va
xizmatlarni sotib olish, sotish, buyurtma qilish va tо‘lash jarayoni elektron tijorat deb nomlanadi.
Ushbu turdagi onlayn tijorat operatsiyalarida sotuvchi xaridor bilan yuzma-yuz ta’sir
о‘tkazmasdan muloqot qilishi mumkin. Elektron tijoratni real hayotga tatbiq etishning ba’zi bir
misollari - bu onlayn-bank, onlayn xaridlar, chiptalarni onlayn bron qilish, ijtimoiy tarmoq va
boshqalar. Elektron tijoratning asosiy talabi veb-saytdir. Marketing, reklama, sotish va о‘tkazish
operatsiyalari Internet yordamida amalga oshiriladi. Elektron ommaviy axborot vositalari
yordamida amalga oshiriladigan har qanday pul operatsiyasi elektron tijoratdir. Quyidagi
elektron tijorat turlari:  B2B - Korxonalar о‘rtasida tovar va xizmatlarni sotib olish va sotish
jarayoni "Biznesdan biznes" deb nomlanadi. Misol: Oracle, Alibaba, Qualcomm va boshqalar. 
B2C - tovarlarni korxona tomonidan xaridorga sotilishi jarayoni. Misol: Intel, Dell va boshqalar.
C2C - mijoz bilan mijoz о‘rtasidagi tijorat bitimi. Misol: OLX, Quickr va boshqalar.  C2B –
Elektron biznes faqat tovarlarni sotib olish va sotish bilan cheklanib qolmaydi, shuningdek, bu
biznesning bir qismini tashkil etuvchi boshqa faoliyatni ham о‘z ichiga oladi, masalan,
mijozlarga xizmat kо‘rsatish, xodimlar bilan aloqa qilish, mijoz yoki biznes sheriklari, agar
xohlasalar, kompaniyaga murojaat qilishlari mumkin. Kompaniya bilan gaplashish yoki
xizmatlar bilan bog‘liq har qanday muammo yuzaga kelishi va hokazo. Barcha asosiy biznes
operatsiyalar elektron ommaviy axborot vositalaridan foydalangan holda amalga oshiriladi.
Elektron biznesning ikki turi mavjud, ular:  Sof о‘yin: Faqatgina elektron mavjud bо‘lgan
biznes. Misol: Hotels.com  G‘isht va bosing: Biznes onlayn, ya’ni elektron va oflayn, ya’ni
jismoniy rejimda mavjud bо‘lgan biznes modeli. Elektron tijorat va elektron biznes о‘rtasidagi
asosiy farqlar Quyida keltirilgan fikrlar elektron tijorat va elektron biznes о‘rtasidagi farqga
qarab juda muhimdir:
1. Internet orqali tovar va xizmatlarni sotib olish va sotish elektron tijorat deb nomlanadi.
Elektron biznesdan farqli о‘laroq, bu biznesning barcha turlari Internet orqali olib boriladigan
biznesning elektron shakli.
2. elektron tijorat elektron biznesning asosiy tarkibiy qismidir.
3. Elektron tijorat pul bilan bog‘liq operatsiyalarni о‘z ichiga oladi, ammo elektron biznes pul va
ittifoqdosh faoliyatni о‘z ichiga oladi.
4. Elektron tijorat mijozlar, etkazib beruvchilar, distribyutorlar va boshqalarni qamrab oladigan
ekstrovert usulga ega, boshqa tomondan, elektron biznesichki va tashqi jarayonlarni qamrab
oluvchi ambiyvert yondashuvga ega.
5. elektron tijorat uchun biznesni namoyish eta oladigan veb-sayt kerak. Aksincha, elektron
biznes biznesni internet orqali olib borishi uchun veb-sayt, mijozlar bilan munosabatlarni
boshqarish va korxona resurslarini rejalashtirishni talab qiladi.mijoz bilan biznes о‘rtasidagi
tijorat bitimi.
6. elektron tijorat butun dunyo bilan aloqa qilish uchun Internetdan foydalanadi. Elektron
biznesdan farqli о‘laroq, tomonlar bilan bog‘lanish uchun Internet, intranet va extranet
ishlatiladi.
3. Zamonaviy raqamli iqtisodiyotning eng asosiy ko’rsatgichlariga ishlab chiqarishning
yangi turlariga (peer-to-peer production), ommaviy hamkorlik (mass coollaboration), intellektual
mulkka ommaviy egalik (public property), taqsimlangan iste’mol modellar (sharing economy)
ochiq mejnat bozori (free lancing) kabilar kiradi. Onlien retailing Europe ma’lumotlariga ko’ra
hozirgi davrda rivojlangan mamlakatlarda chakana savdoning umumiy hajmida
elektrontijoratning ulushi o‘rtacha 9,7% ni tashkil qiladi va bu ulush yil sayin ortib bormoqda
(Euromonitor, BCG tahlil ma’lumotlari). Masalan, Rossiyada raqamli iqtisofiyot bozori (internet
savdo, internet servislar, kontent, elektron to’lovlar) YMD ning 2,2% ni tashkil qiladi, internetga
bog‘liq bozorlar esa YMD ning 16% ni tashkil qiladi (Rossiyadagi internet servislar va
kontentlar iqtisodi, RAEK, NIU BSHE, Ekonomika Runeta RF, c.5) va bu bozorlar salmog’i yil
sayin o’rtib bormoqda. Bunga sabablar orasida to’rtinchi sanoat inqilobini, 4.0 Industriya
texnologiyalarini, ommaviy robotizatsiyani, virtual va qo’shimcha reallik texnologik
platformalarini, 3D-printerlar kabilarni ko’rsatishimiz mumkin. 4.0 Industriya atamasi 2011
yilda Gannover yarmarkasida paydo bo’ldi va u qiymat hosil qilinishining global zanjiridagi tub
o’zgarishlarni aniqlab bergan edi. Bunday industriya ishlab chiqarish jarayonlarida hosil
bo’layotgan munosabatlarning majmui bo’lib, raqamli texnologiyalarning biznesning va
mamlakatning raqobatbardoshligini oshirishga yo’naltirilishi bilan bog’liqdir.
4. Blokcheyn texnologiyasi banklar va moliyaviy tashkilotlar faoliyati uchun juda yaxshi, ideal
texnologiyadir. Finyear Group kompaniyasining Blokchain Visio (http://www.blockchain.vision)
konferensiyasida IBM ning Fransiyadagi blokcheyn bo‘yicha raxbari Luka Komparini blokcheyn
taxnologiyasini bank sohasida ishlatish uchun zarur bo‘lgan ko‘rsatgichlarni aniqlab berishga
harakat qildi. Uning fikricha, bu ko‘rsatgichlar quyidagilar bo‘lishi mumkin:
 Identifikatsiya jarayonini boshqarish: bu ko‘rsatgich business to business (B2B) tarmog’ida
juda katta ahamiyatga ega, ya’ni, kelishuv tuzilayotgan hamkor haqida iloji boricha ko‘proq
ma’lumotlarni bilish imkoniyatiga ega bo‘lish.
 Konsensus (kelishuv – PoW va PoS)ning modulli algoritmi: ammo xozirgi davrda ishning
bajarilishini tasdiqlash juda sekin bajariladi va qimmatga tushadi. Shart-sharoitdan kelib chiqqan
xolda, konsensus algoritmini o‘zgartirish imkoniyatini ham ko‘zda tutmoq kerak.
 Kafolatlangan konfidentsiallik: tranzaksiyalarning ommaviy bo‘lishi unchalik shart emas
ular nazorat qiluvchi organlar uchun ochiq bo‘lishi kerak.
 «masshtablashtiriladigan» blokcheyn: ideal xolatda bloklar zanjiri katta sondagi kelishuvlarni
ta’minlashi lozim.
 uzoq muddat faoliyat ko‘rsatuvchi blokcheyn: xozirgi kunda mavjud