Schotlar tizimi va ikki yoqlama yozuv

Buxgalteriya balansi

" ____" _________________________2000 yil

Aktiv Passiv

Xujalik mablaglari	Summasi	Mablaglar manbalari	Summasi
I-bulim Uzok muddatli aktivlar		I-bulim Uz mablaglari manbasi

Buxgalteriya balansi, ma`lum sanaga tuziladi va korxona faoliyatining ma`lum davrdagi xolatini uzida mujasamlashtiradi.

Yukorida kayd etganimizdek balansning aktiv kismida korxona xujalik mablaglari turlari buyicha joylashgan. Uning ikki kismga bulinganligi mablaglar xususiyatlaridan kelib chikadi.
Birinchi bulimda korxonada uzok muddat xizmat qiladigan va kiymati yukori bulgan asosiy fondlar va nomoddiy aktivlar va kolaversa uzok muddatli xamda kapital kuyilmalar aks ettiriladi.
Ikkinchi bulimda joylashgan mablaglar aylanma mablaglar xisoblanib, ular xujalik operatsiyalari ta`sirida uz tashki kurinishini butunlay boshka mablag kurinishiga uzgartiradi. Masalan, xisob-kitob schyotidagi pul mablaglariga ishlab chikarish uchun zarur bulgan xom-ashyo va materiallar sotib olish mumkin. Korxona ishlab chikarish faoliyati natijasida materiallar tayyor maxsulot kurinishini oladi. Kolaversa, tayyor maxsulotni sotish orkali korxonaga yana pul mablaglari kirib keladi.
Shunday qilib, balansning aktiv kismi juda anik va ularning tarkibi xech kanday noanikliklar tugdirmaydi. Lekin balansning passiv kismi biroz murakkab tuzilgan bulib, ba`zi moddalar mohiyatini anglash unchalik oson kechmaydi. Balansning passiv kismi moddalari mohiyatini anik bilish uchun ularning nima maksadga muljallanganligini bilish zarur.
Passiv ikki bulimdan iborat bulib, birinchi korxonaga tegishli bulgan, ya`ni korxona uz xisobidan tashqil qilingan mablaglar manbasi kursatilgan. Ulardan asosiysi-bu ustav kapitalidir. Uning mikdori korxona mulki summasiga tengdir. Uzlik mablaglar manbasidan yana biri bu-taksimlanmagan foyda moddasidir. Passivning ikkinchi bulimida korxonaga vaktinchalik jalb qilingan karz mablaglari xamda majburiyatlar aks ettiriladi. Masalan, "mol yetkazib beruvchilar bilan xisob-kitoblar" moddasida korxonaning sotib olgan xom-ashyo va materiallari; "budjetdan tashkari va ijtimoiy sugurta fondlari bilan xisob-kitoblar" moddasida esa, korxona ishchilariga xisoblangan oylik maoshlarga nisbatan utkaziladigan ajratmalar buyicha karzlar kursatiladi. "Budjet bilan xisob-kitoblar" schyotida esa korxonada davlat budjetiga xisoblangan soliklar summasi va "Xodimlar bilan ish xaki buyicha xisob-kitoblar "schyotida esa korxonaning uz xodimlariga tulaydigan maoshi summalari aks ettiriladi.
Shunday qilib, korxona balansining uzaro tengligi aktiv va passiv kismlari summalariga kura amalga oshiriladi. Boshkacha aytganda, korxona xujalik mablaglari summalarining yigindisi ushbu mablaglar manbasi va majburiyatlar summasi yigindisiga tengdir, ya`ni:

Aktiv Passiv Majburiyatlar