Seminar mashg’ulotlari 1-seminar mashg’ulot: Tilshunoslik fanining o’rganish obekti. Tilning paydo bo’lishi

4-smenar mashg’ulot: Morfologiya va morfemika
So‘zlarni turkumlarga ajratish ularning kategorial belgilariga qarab amalga oshiriladi.

Bu muammoni echish tarixini shartli ravishda uch asosiy bosqichga ajratish mumkin:

1. Strukturalizmgacha bo‘lgan davr

2. Strukturalizm davri

3. Strukturalizmdan keyingi, ya’ni hozirgi davr.

Birinchisi uch belgiga asoslanagan:

- so‘zlarning leksik ma’nosi.

- so‘zlarning morfologik belgilari, ya’ni so‘zning grammatik shakli.

- so‘zlarning gapdagi sintaktik vazifasi.

Strukturalistlar so‘zlarning distributsiyasini asosga olishgan. Bunda so‘zning chap va o‘ng tomondan aloqaga kirishish imkoniyatlari nazarda tutiladi.

So‘z turkumlarining morfologik belgisi deganda, so‘zga xos bo‘lgan grammatik kategoriyalar, shakl yasovchi, so‘z o‘zgartiruvchi affiksal morfemalar tushuniladi.

Hamma so‘z turkumlari gapda birday vazifa va miqdorda ishlatilmaydi.

So‘zlarning gapda boshqa so‘zlar bilan birika olish imkoniyati ham sintaktik belgi hisoblanadi. Bunda semantik belgi asosiy rol o‘ynaydi. Mas., predmet,narsa – belgi,sifat –harakat-fe’l singari. Ana shularga qarab so‘zlar turkumlarga ajratiladi.

Har bir so‘z turkumining o‘ziga xos yasovchilari bor.

Bu kategorial belgilar so‘z turkumlari nazariyasining birinchi prinsipini tashkil qiladi. Masalan, rus tilida semantik belgi bilan bir qatorda morfologik belgi ham etakchidir. Xitoy tillari oilasiga kiruvchi tillarda, masalan, xitoy, vetnam tillarida affikslar yo‘q. O‘zbek tilida morfologik va semantik belgilardan keyin sintaktik belgilar hisobga olinadi.