Servis sohasi iqtisodiyoti kafedrasi «Tarmoqlar va sohalar marketingi» fanidan

1.2-rasm. J.Ratmelning xizmatlar marketingi konsepsiyasi

Ratmell modeli shuni ko‘rsatadiki, sanoat tarmog‘ida bir – biri bilan bog‘liq, ammo, umuman olganda, mustaqil bo‘lgan 3 jarayonni ajratish mumkin: 1) tovarlar ishlab chiqarish jarayoni; 2) o‘sha tovarlar marketingi jarayoni; 3) bu tovarlar iste’moli jarayoni.

Yuqorida ta’kidlab o‘tilgan mahsulot yoki “moddiy mahsulotlar ko‘rinishi” deb aytish mumkin bo‘lgan ishlab chiqarish marketingining vazifalari boshqaruv nuqtai nazardan o‘zining mustahkam logistik ketma-ketligiga ega.
Yuqorida keltirilgan 1.2–rasmda ko‘rsatilganidek xizmatlar marketingida “xizmat”mahsulotini “iste’mol qilish”, “marketingi” va “ishlab chiqarish” jarayonlarini alohida vazifa va bosqichlarga bo‘lish murakkab hisoblanadi. Buning sababi- J. Ratmel xizmatlar marketingi modelida xizmat xususiyatini mahsulot singari e’tibor qaratadi.
Ushbu konsepsiyada xizmatlar marketingining asosiy tushunchasi bo‘yicha ishlab chiqarish va xizmatlar iste’moli jarayonlari bir davrli bo‘lib, moddiy ko‘rinishdagi tovar marketingida sodir bo‘ladigan alohida jarayon hisoblanmaydi. Holbuki xizmat tovar sifatida ishlab chiqarilgan holatda tovar sifatida iste’mol qilinadi. Bu holatda xizmatlar sohasida an’anaviy funksional vazifalarni to‘ldirish maqsadida marketingning yangi funksional vazifasi kelib chiqadi. Xizmatlar ishlab chiqaruvchilar bilan ularni iste’mol qiluvchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabat jarayonlarni o‘rganish, tashkil etish, baholash, reklama qilish va bozorga chiqarish zaruriyati kelib chiqadi.
Xizmatni iste’molchi iste’mol qiladi, ammo odatda xizmat xodim tomonidan ko‘rsatiladi. Bu hol adabiyotlarda “marketing menejeri” deb qayt etiladi. Marketing menejeri xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarni boshqarishi va yo‘naltirishi lozim bo‘ladi. Ishlab chiqarish sohasida marketing menejeri mahsulotni bozorga chiqarish bilan mahsulotni ishlab chiqargan xodim bilan hech to‘qnash kelmasligi mumkin. Natijada marketing menejeri bir vaqtda ikkita vazifani bajarishga, ya’ni marketing boshqaruvini va aloqadagi xodimlarni boshqarishga to‘g‘ri keladi. Bu vazifa 1.2-rasmda marketingdan ko‘rsatuvchi chiziq asosida “Mijoz va xizmat ko‘rsatuvchi o‘zaro munosabatlari” ko‘rsatilgan.
Ushbu modelning ijobiy tomoni tovarlar marketingi modelidan prinsipial farqini xaridor va sotuvchi o‘zaro munosabatlar sifatida marketologlar e’tiborining ahamiyatli qismiga olib chiqish harakatidadir.
P. Eygliye va E. Lanjearning xizmatlar marketingi “Servakshn” modeli 1976 yilda Fransiyadagi Marsel universiteti professorlari P. Eygliye va E. Lanjearlar tomonidan «Servakshn» yoki «harakatdagi xizmat ko‘rsatish» xizmatlar marketingi modeli sifatida nom oldi.