Ш. А. Абдуллаева

«Таълим тўғрисида»ги қонуннинг тузилиши. 
 Унга кура Ўзбекистон таълим тизими ва турлари 
 
Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиси IX сессияси (1997–йил 29 – 
август) да таълим-тарбия тизими тубдан ислоҳ қилишва уни янги замон 
талаба даражасига кутаришни назарда тутувчи муҳим давлат ҳужжатлари 
«Таълим тўғрисидаги қонун ва Кадрлар тайёорлаш миллий дастури қабул 
килиган. Шу муносабат Билан юрбошимиз баркамол авлот Ўзбекистон 
таракаиётининг пойдевори мавзуси нутк сўзлаб таълим-тарбия тизимида 
ислоҳатлар утгазиш зарурати ва омилларини асослаб бердилар.
Таълим тўғрисидаги Ушбу қонун беш бўлим 34 моддадан иборат бўлиб 
унинг мақсади фукаролари таълим-тарбия бериш касб–ҳунар ургатишнинг 
ҳуқуқий асосларини каби конститусиявий ҳуқуқини таминлашдан иборат.
1 – бўлим «Умумий қоидалар» деб номланади. Унда таълим ўохасидаги 
давлат сиёсатининг асосий зкштсиплари билим олиш педагогик фаолият 
фаолият билан шугулланиш ҳуқуқлари тадим бериш тили каби масалалар уз 
ифодасини топган. 
2 – бўлим таълим тизими ва турлари моҳияти ёритилган. Масалан, 9 – 
моддада таълим тизимининг моҳияти ифодаланган. қонунга кура таълим 
тизимимиз қуйидагиларни уз ичига олади. Давлат таълим стандартларига 
Мактабгача таълим; 
Умумий урта таълим; 
Урта махсус, каcб-хунар таълим; 
Олий таълим; 
Олий укув юртидан кейинги таълим; 
Кадрлар малакасини ошириш ва 
уларни кайта тайёрлаш; 
Мактабдан ташкари таълим; 
Таълим 
турлари 

---

11 
муво фик талми дастурларини амлага оширувчи давлат ва нодавлат таълим 
муссасаларини таълим тизими ривожланиши таминлаш учун зарур бўлган 
тадкикот ишларини бажарувчи илмий педагогик муассаларни таълим 
соҳасидаги давлат бошқару органлари шунингдек уларга қарашли корхона 
муассаса ва ташкилотларни. 
Мазкур қонуннинг 10 – маддасида еса таълим қуйидаги тарларда 
амалга оширилиш кўрсатилади. ( 3 – чизма ) 
қонуннинг 11 – 17 модддаларида ҳар тўрининг моҳияти кискача 
ёритилиб берилади. Унда такитланганидек мактабгача таълим бола шахсини 
солом ва етук мақсадини кузлайди. Мактабгача бола таълим олти – етти ёшга 
етгунича давлат ва нодавлат мактабгача тарб боалалар муассаларида 
оширилади.
Умумий ўрта таълим мажбурий бўлим у қуйидаги босқичларда амалга 
оширилади. Умумий ўрта таълим ўқувчиларнинг фанлар асослари бўйича 
мунтазам билим олишлар, уларда билим узлаштириш эҳтиёжини, асосий 
ўқув илмий ва умуммаданий билимларни, миллий ва умумбашарий 
кадирятларга тугалланганидан. кейин таълим фанлари ва улар бўйича 
олинган бахолар кўрсатилган холда давлат томонидан тасдикланган атустат 
берилади.
қонунда ўрта махсус, касб ҳунар таълим олиш мақсадида ҳар ким 
умумий ўрта таълим асосида акадкмик литсей ёки лас ҳунар коллежида 
ўқишнинг йўналишини ихтиёр равишда танлаш ҳуқуқига эга эканлигини 
такикланади. «Академик лицейлар ва касб-ҳунар бўйича ишлаш ҳуқуқини 
берадига ҳамда бундай иш ёки таълимни навбатдаги босқичда давом эттириш 
учун асос буладиган ўрта махсус, касб-ҳунар таълими беради». 
Академик лицейлар ўқувчилар ухлари танлаб олган таълим йўналиши 
бўйича билим савияларини ошириш ҳамда фанни чукур ўрганишда 
каратилган махсус касб ҳунар кўникмаларини узларида шакллантириш 
имкониятига эга буладилар. Бу кўникмалар ўқишни муайян олий таълим 
муассаларида давом эттириш ёки меҳнат фаолиятида рўёбга чиқаришлари 
мумкин.
Касб ҳунар коллежи тегишли давлат таълим стандартлари доирасида 
ўрта махсус касб – ҳунар таълими беради ўқувчиларнинг касб хунарга 
моийлиги имконият беради.
Олий таълим юқори малакали мутахассис тайёрдайди, икки босқичда: 
бакалаврият ва магистратурада амалга ошади. (Бу хакда тулик маълумот 
олиш учун мазкур кулланманинг «Бакалавриат ва магистратура-олий таълим 
босқичлари» мавзусига каранг.) 
қонуннинг учинчи бўлими таълим жараёни катнашчиларини ижтимоий 
ҳимоя қилишга багишланган бўлиб, унда таълим олувчиларни ва таълим 
муассаси ходимларини ижтимоий ҳимоя қилиш етим ҳамда жисмоний ва 
рухий ривожланишида нуксони бўлиб болаларни ўқиш масалалари қонуний 
ифодасини топган.
Туртинчи бўлимида таълим тизими бошқаришдаги вазифалар 
махкамасини таълимни бошқариш бўйича ваколатлар давлат органларининг 

---

12 
ваколатлари кўрсатилган булса, бешинчи бўлимда Якуний қоидалар 
ифодалаб берилади.