Ш. Д. Эргашходжаева, А. Н. Самадов

1.4 - расм. Ижтимоий аҳлоқий маркетинг субъектлари 
Савдо, кейинчалик саноатда маркетингни фаол қўлланиш жараёни ўтиш 
даври иқтисодиётининг хусусиятлари бўлиб ҳисобланади. XXI асрнинг 2008 
йилида иқтисодиёти ривожланган давлатларда молиявий инқирознинг 
вужудга келиши натижасида молия бозорлари хизматларида маркетинг 
тизимини кенг қўллаш аҳамияти янада ортади. 
Маркетинг эволюцияси маркетинг концепциясини, шаклини ва 
элементларини ўзгариши билан кузатилади. Қуйида маркетинг эволюциясини 
назарий асослари, услублари, қўллаш соҳалари билан танишиб чиқамиз (1.3-
жадвал). 
1.3-жадвал 
Маркетинг эволюцияси илм сифатида 
Йиллар 
Назарий асослари 
Услублари 
Қўллаш соҳаси 
1900-
1950 
йиллар 
Товар ҳақида ўрганиш, 
тақсимлашга мўлжал 
олиш, сотиш ва экспорт 
назарияси 
Кузатиш, харидни ва 
сотишни таҳлил килиш, 
эҳтимолларни ҳисоблаш, 
истеъмол панели 
Оммавий товар ишлаб 
чиқариш, қишлоқ 
хўжалиги тармоғи 
1960 йил 
Сотиш ҳақида ўрганиш, 
товарга, сотиш ҳажмига 
мўлжал олиш, 
дистрибютерлик 
назарияси 
Мотивлар таҳлили, 
фаолиятни тадқиқ қилиш, 
моделлаштириш 
Истеъмол воситалари 
истеъмолчилари 
1970 йил 
Қарор қабул қилиш ва 
хулқ-атворни илмий 
асослари 
Факторинг, дискриминант 
таҳлил, математик 
услублар, маркетинг 
моделлари 
Ишлаб чиқариш 
воситалари ва истеъмол 
воситалари 
истеъмолчилари 
1980-
1990 
йиллар 
Ҳолатли таҳлил, 
менежмент функцияси 
сифатида маркетинг 
ҳақида ўрганиш, 
рақобатни таҳлил 
назарияси, экология 
асослар, стратегик 
маркетинг 
Позициялаштириш, 
кластер таҳлил, 
истеъмолчилар 
типологияси, экспертиза, 
сабаб-оқибат таҳлили 
Истеъмол воситалари, 
ишлаб чиқариш 
воситалари, хизмат 
соҳаси, фойда 
курмайдиган ташкилотлар 
истеъмолчилари 
1990 
йилдан 
Тадбиркорлик қуроли ва 
функцияси сифати 
маркетинг ҳақида 
Позициялаштириш, 
кластер таҳлил, 
истеъмолчилар 
Ишлаб чиқариш 
воситалари, истеъмол 
воситалари, хизмат 

---

23 
шу 
давргача 
ўрганиш, бозор 
тармоқлари назарияси, 
коммуникация ва ўзаро 
таъсир назарияси, 
ижтимоий ва экологик 
самарага мўлжал олиш 
типологияси, 
рақобатчилар ва 
истеъмолчиларни хулқ-
атвори моделлари, 
бенчмаркетинг, ўйин 
назарияси 
соҳаси, фойда 
курмайдиган 
ташқилотлар, давлат 
тадбиркорлиги 
соҳасидаги 
истеъмолчилар 
Маркетинг концепцияси - бу бошқарув фалсафасидир. У эса, товар 
ишлаб чиқарувчиларга истеъмолчиларнинг эҳтиёжларини қондириш 
натижасида фойда олишлари учун ёрдам беради. 
Бунинг учун ҳар куни ва узоқ муддат давомида:
• тадбиркорлик фаолиятини фаоллаштиришга; 
• бозорга; 
• истеъмолчиларнинг мақсадли гуруҳларига; 
• бош стратегик мақсадларга эътиборни жалб этиш лозим.