SH. djumanov, S. Sayfiddinov

Konstruksiyasi. Bir tomonlama ishlaydigan randalash dast- 

gohlari — zagotovkaning faqat bir sirti (odatda, bir qatlami)ni 

yoki ikki o‘tishda birin-ketin ikkala sirtini randalab tekislaydi 

(43-rasm). Gorizontal joylashgan pichoqlar vali dastgohning ish 

qismi hisoblanadi, mazkur valga ikkita, ba‘zan to‘rtta pichoq 

o‘rnatiladi.

43-rasm. Zamonaviy randalash 

dastgohining umumiy ko‘rinishi.

44-rasmda bir tomonlama ishlaydigan randalash dastgohi- 

ning sxematik chizmasi ko‘rsatilgan. Dastgohning staninasi (20) 

qutisimon bo‘lib, quyib yasalgan. Dastgohning old (13) va ke- 

tingi (1) stollari, yo‘naltiruvchi chizg‘ichi (12) bor. Yo‘nalti- 

ruvchi chizg‘ich quyib yasalgan va tayanch tekisligi bilan verti- 

kal tekisligiga yaxshilab ishlov berilgan. Chizg‘ich dastgohga 

kronshteyn (8) yordamida biriktirilib, vintlar (9) va (11) bilan 

mahkamlanadi.

22

1716

15

14

13

12

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

20

1918

21

44-rasm.  Bir  to mon la ma  randa laydigan  ran da lash  dastgohining 

sxe ma tik  chizmasi:  1-ke tingi stol, 2, 15-eks sen trikli  valiklar,  3-tort-

56

qi, 4, 8-kronshteyn, 5-gay ka, 6-pichoqlar vali, 7-el pi g‘ichsimon 

to‘siq, 9,11- vint lar,  10-shtanga, 12- yo‘ nal tiruv chi chiz g‘ich, 13-

old stol, 14-oldi stol ni ko‘tarish va tushirish qurilmasining dastasi, 

16-salazkalar. 17-tugma cha li stansiya o‘rnatiladigan joy, 18-dastaki 

tormozning das ta si, 19-fiksator, 20-stanina, 21-elektr dvigatel, 

22-dastaki tormozini to‘sish g‘ilofi.

Staninaga pichoqlar vali (6) sharikli podshipniklari yorda- 

mida gorizontal holatda o‘rnatilgan. Dastgohga sharnirli birik- 

tirilgan yelpig‘ichsimon to‘siq (7) pichoqlar valini bekitib turadi-

Spiral prujinalar to‘siqni yo‘naltiruvchi chizg‘ichga siqib 

turgani uchun valni butunlay yopadi. Ishlov berish jarayonida 

zagotovka to‘siqni yo‘naltiruvchi chizg‘ichdan itaradi, zago-

tovkaning ishlov berilayotgan sirti tagidagi valning bir qismi 

ochiladi.

Har bir stolga ekssentrikli valiklar (2) va (15) o‘rnatilgan 

bo‘lib, valiklar har bir stol uchun alohida salazka (16) ga qo‘z- 

g‘aluvchan qilib mahkamlangan. Salazka staninaga boltlar bilan 

biriktiriladi. Ekssentrik valiklar stollarni ko‘tarish va tushi- 

rishga, salazka esa ularni pichoqlar valiga yaqinlashtirish yoki 

undan uzoqlashtirishga imkon beradi.

Ekssentrik vallar tortqi-vintlar (3) yordamida juft-juft qilib 

biriktirilganligi sababli stollar ko‘tarilganda va tushirilganda 

gorizontal holatini o‘zgartirmaydi. Old stolni tushirish va ko‘- 

tarish uchun dastak (14) sektorning bo‘linmalarga bo‘lingan 

sirti bo‘yicha suriladi; ketingi stolning baland-pastligi tortqi 

- vintning kronshteyn (4) ga nisbatan gaykalar (5) yordamida 

o‘zgartirib rostlanadi.

Staninaga tugmachali stansiyasi (17) bo‘lgan elektr yuritma- 

ning yurgizish apparatlari o‘matilgan.

Pichoqlar valini tez to‘xtatish uchun dastgohda dastak (18) 

li tormoz bor, tormoz kojux (22) bilan o‘ralgan.

Pichoqlar vali fiksator (19) bilan mahkamlanadi. Pichoqlar 

valini harakatlantiruvchi elektr dvigatel (21) staninaga maxsus 

57

plita  yordamida  biriktiriladi,  bu  plita  tasmalarni  tortib  ta- 

ranglash imkonini beradi. Shtanga (10) yo‘naltiruvchi chizg‘ich- 

ni keragicha siljitib rostlaydi.

Pichoqlarni charxlash uchun bevosita pichoqlar valiga max- 

sus qurilma o‘rnatish mumkin.

2-jadval

Randalash dastgohlarining texnik tavsiflari

Ko‘rsatkichlar

SF4- 1 SFA41

SFK- 6 S2F4- 1

Kesish aylanasining diametri:

pichoqlar valida

128 ! 

128

128

128

pichoqlar kallagida

-

-

105

Aylanish chastotasi, ayl/min:

1

pichoqlar valining

5100

5100

5100

5100

pichoqlar kallagining

-

-

-

7000

Surish tezligi, m/min.

-

6,5...30 6; 8;

7...30

Elektr dvigatellaming quvvati, 

kVt

3,0

3,5

9,2

5,3

Gabarit o‘lchamlari, mm:

bo‘yi

2564

2556

5565

2556

eni

1020

1013

1370

930

balandligi

1150

1350

1300

1350

Massasi, kg

750

990

1600

1050

Dastgohlarni sozlash. Bir tomonlama ishlaydigan randalash 

dastgohlarini sozlash old va ketingi stollarni hamda yo‘nalti- 

ruvchi chizg‘ichni o‘rnatishdan iborat.

Ketingi stolning ish sirti kesish silindrik sirtiga urinma 

gorizontal tekislik bilan bir sathda yoki undan 0,02...0,03 mm 

pastroqda bo‘lishi lozim. Stol shunday vaziyatda turganda ish- 

lov berilayotgan sirtning kinematik notekisliklari stol jag‘iga 

tiralmaydi. Stolni zarur vaziyatda o‘rnatish uchun qattiq jinsli 

58

yog‘ochdan to‘g‘ri ishlov berilgan g‘o‘lacha olinadi, bu g‘o‘la- 

cha stolga jips tekkizib qo‘yilib, pichoqlar vali qo‘lda aylan- 

tiriladi. Agar shunda pichoqlar g‘o‘lachaga salgina tegsa, stol 

to‘g‘ri o‘rnatilgan bo‘ladi, agar g‘o‘lacha pichoqlar ustida yotsa, 

stolni balandroq ko‘tarish kerak. Stolni ko‘tarish uchun gaykani 

kalit yordamida burab, ketingi stolning ekssentrik valiklarini 

birlashtiruvchi vint-tortqi bo‘yicha siljitishch kerak. Ketingi stol 

pichoqlari har gal almashtirilgandan keyin va valda turganda, 

charxlangandan hamda raxi chiqarilgandan keyin rostlanadi.

Old stolning ketingi stolga nisbatan turish vaziyati zagotov- 

kaning eniga va yo‘nilayotgan qirindining qalinligiga bog‘Iiq 

bo‘lib, ensiz zagotovkadan - yo‘nilayotgai yog‘och qatlamining 

qalinligi 2 mm dan oshmasligi lozim. Bu qalinlik old stolning 

ish sirti bilan kesish aylanasiga urinma gorizontal tekislik 

orasidagi masofaga qarab belgilanadi. Stol dasta yordamida 

ko‘tariladi, ya‘ni dasta sektorning tegishli bo‘linmasi qarshisiga 

suriladi. Stolni surish qurilmasi tob tashlagan zagotovkalarni 

bo‘ylamasiga frezalashda dastani harakatlantirish yo‘li bilan 

stolni tezgina ko‘tarish yoki tushirishga imkon beradi.

Stollar balandligi bo‘yicha rostlangandan keyin stollarning 

sathi bilan pichoqlar tig‘i orasidagi masofa tekshiriladi. Bu 

tirqish 2...3 mm atrofida bo‘lishi lozim. Bu tirqish tegishli 

qalinlikdagi kalibrlangan plastinka bilan o‘lchanadi. Plastinka 

stolning sathi bilan pichoq tig‘i orasiga bemalol kirishi, biroq 

orada liqillamasligi kerak. Tirqish 3 mm dan katta bo‘lsa, ishlov 

berilayotgan sirtdan yog‘och qatiami yulinib chiqadi, tirqish 2 

mm dan kichik bo‘lganda pichoqning tig‘i uvalanadi. Zarur 

tirqish kattaligi valni pichoq to stolning sathi qarshisiga kelgun- 

cha aylantirib rostlanadi. Vintlar burab bo‘shatilib ekssentrik 

valikli salazkalami pichoqlar valining bor bo‘yicha 2... 3 mm 

kattalikda tirqish hosil bo‘lguncha siljitiladi. Shundan so‘ng 

salazkalar yaxshilab mahkamlanadi.

59

G‘o‘lasimon zagotovkalarni randalashda pichoqlar valining 

chap  tomonidagi  uchi  bilan  yo‘naltiruvchi  chizg‘ich  orasi 

ishlov berilayotgan zagotovka enidan biroz kattaroq bo‘lishi 

lozim.  Pichoqlar  o‘tmaslashgan  sari  pichoqlarning  o‘tkir 

qismini ishga solish uchun yo‘naltiruvchi chizg‘ich sekin-asta 

o‘ng tomonga siljitiladi. Yo‘naltiruvchi chizg‘ich maxovikcha 

yordamida qo‘zg‘atiladigan reykali qurilma yordamida stolning 

ko‘ndalangiga siljitiladi. Detaining yon qirrasini frezalash uchun 

yo‘naltiruvchi chizg‘ich detal qatlamiga nisbatan (odatda, 90°) 

qiya o‘raatilishi lozim, bu maqsadda metall uchburchaklik yoki 

tegishli andazadan (burchak to‘g‘ri burchakdan farq qilsa) 

foydalaniladi. Buning uchun nazorat uchburchaklik (andaza) 

dastgohning ketingi stoliga o‘rnatiladi. Bunda uchburchaklik 

(andaza) ning tokchasi bilan yo‘naltiruvchi chizg‘ichning sirti 

orasidagi tirqish 100 mm masofada 0,05 mm dan oshmasligi 

kerak. Yo‘naltiruvchi chizg‘ich ma‘lum burchak ostida o‘rnatilib. 

vint bilan mahkamlab qo‘yiladi.

Ikki tomonlama ishlaydigan randalash dastgohlarini soz- 

lashda stollarni hamda yo‘naltiruvchi chizg‘ichning qo‘zg‘al- 

mas qismini (ketingi stol tepasida) rostlash tartibi bir tomon- 

lama ishlaydigan randalash dastgohiniki kabidir. Yo‘naltiruvchi 

chizg‘ich qo‘zg‘aluvchan qismining tekisligi qo‘zg‘almas qismi- 

ning tekisligidan zagotovkaning yon qirrasidan yo‘nilayotgan 

yog‘och qatiami qalinligicha narida bo‘lishi lozim. Ekssentrik 

dastasini burib, chizg‘ich zarur holatda o‘rnatiladi, dasta bu- 

rilganda yarim aylana shaklidagi halqa bo‘yicha sirpanadi

Dasta  yarim  aylananing  o‘rtasida  turganda  chizg‘ich 

yo‘niladigan yog‘ochmng qalinligi 1 mm ga, dasta yarim ayla- 

naning 1/4 qismida turganda esa — 0,5 mm ga teng bo‘lgan va 

hokazo vaziyatni egallaydi

Avtomatik uzatkichlar kabi, surish konveyerlari ham mu- 

ayyan qalinhkdagi zagotovkani uzatadigan qihb rostlanadi 

Zagotovkalar prujinali roliklar, zanjirlar yoki panjalar yorda- 

mida salgina siqilib, shataksiramay, ravon uzatihshi lozim

60

Zagotovkalarning uzatihshi avtomatik uzatkichlarning turish 

vaziyatiga ham bog‘hq Zagotovkaning qatlamlanga ishlov be- 

nshchda avtomatik uzatkichni pichoqlar validan keyin (valdan 

30 40 mm masofada) o‘rnatgan ma‘qul, qalin zagotovkalarga 

ishlov benshda uzatish moslamalari old stol tepasida bo‘lishi 

ham mumkin Avtomatik uzatkich yo‘naltiruvchi chizg‘ichga 

nisbatan kichik burchak ostida o‘rnatiladi, shunda ishlov 

benlayotgan zagotovka unga yopishib turadi

Bir tomonlama ishlaydigan randalash dastgohlarida ham 

avtomatik uzatkichlardan foydalaniladi Zagotovkalarning yon 

qirralanni randalash uchun avtomatik uzatkichlar yo‘naltiruvchi 

chizg‘ichga  parallel  holda  o‘rnatiladi,  shunday  vaziyatda 

avtomatik uzatkich qismlari zagotovkani yo‘naltiruvchi chiz- 

g‘ichga va dastgoh stoliga yaxshi qisadi

Dastgohning to‘g‘ri sozlanganligi zagotovkani randalash 

orqali tekshiriladi Teshikdan chetga chiqish 1000 mm uzun- 

likda ko‘pi bilan 0,15 mm dan va perpendikularhkda esa 100 

mm uzunhkda 0,1 mm dan oshmashgi lozim

Dastgohda ishlash Bir tomonlama ishlaydigan randalash 

dastgohini bir kishi, lkki tomonlama ishlaydigan randalash dast- 

gohini esa ikki kishi boshqaradi. Ishchi shtabeldan zagotovkani 

olib ko‘zdan kechiradi va botiq sirtini pastga qaratib, dastgoh- 

ning old stoliga qo‘yadi So‘ngra zagotovkani yo‘naltiruvchi 

chizg‘ichga ikki qo‘li bilan bosib turib pichoqqa suradi Keyin- 

chalik zagotovkani chap qo‘li bilan surib uning ishlov berilgan 

qismini ketingi stol sirtiga bosadi Navbatdagi o‘tishdan keyin 

ishchi zagotovkani yana ko‘zdan kechiradi va yetarhcha ishlov 

berilgan bo‘lsa, belgilangan joyga taxlaydi; randalanmagan 

joylari bo‘lsa, takror randalash uchun yana dastgohga uzatadi. 

Anchagina tob tashlagan zagotovkalarni randalashning foydasi 

yo‘q, chunki ularni bir necha marta yo‘nishga to‘g‘ri keladi, 

natijada zagotovka o‘lchamlari kamayib yaroqsizlikka chiqib 

ketadi.

61

Detaining o‘zaro perpendikular ikki sirtini tekshirish zarur 

bo‘lsa, dastlab enli sirti (qatlam) yo‘nib tekislanadi, so‘ngra 

shu sirtni yo‘naltiruvchi chizg‘ichga bosib turgan holda uning 

ikkinchi sirti (qirrasi) frezalanadi. Ikki tomonlama ishlaydigan 

randalash dastgohida bu operatsiya bir o‘tishda bajariladi.

Randalash dastgohida zagotovkani qalinligi bo‘yicha frezalab 

yoki ikkala sirtdan o‘zaro parallel zagotovka olib bo‘lmaydi. Bu 

maqsadda reysmusli dastgohlar ishlatiladi (45-rasm). Randalash 

dastgohlarida ishlov beriladigan detallarning optimal uzunligi 

1-1,5 m; ancha qisqa zagotovkalarni frezalash uchun maxsus 

moslamadan foydalaniladi; ancha uzun zagotovkalarning massa- 

si katta bo‘lganligidan ularni randalash noqulay va qiyin.

45-rasm. Reysmusli dastgoh sxemasi va 

 uning umumiy ko‘rinishi.

400 mm dan qisqa, eni 50 mm dan ensiz va 300 mm dan 

yupqa zagotovkalarni qo‘lda surganda ular kesish asbobiga 

faqat turtkichlar yordamida, qiyshiq zagotovkalar esa shablonlar 

yordamida yo‘naltinladi (46-rasm). Randalash dastgohlarida 

zagotovkalarga bo‘ylamasiga yo‘nib shakl berish va chuqurcha 

o‘yish taqiqlanadi.

62

Ishlov berilgan sirt egri chiqsa, stollarning pichoqlar valiga 

nisbatan turish holatini tekshirish kerak. Pichoqlar zagotovkani 

“urib yanchsa”, zagotovkaning ishlov berilgan sirti paxmoq 

bo‘lsa, kuysa pichoqlarni charxlash kerak; zagotovkaning ishlov 

berilgan yondash ikki sirti bir-biriga nisbatan to‘g‘ri burchak 

hosil qilmasa, yo‘naltiruvchi chizg‘ichni rostlash kerak.

Vertikal shpindelli frezalash dastgohlari

Frezalash dastgohi universal dastgoh bo‘lib, uning yorda- 

mida randalash, tilish, tirnoq chiqarish ishlari bajariladi, quloq, 

chok, konish, zakrov va boshqalar ochiladi. Frezalash dastgo- 

hida bajariladigan ishning turiga qarab unga mos keskichlar 

(frezalar) ishlatiladi (47-rasm).

Stanina frezalash dastgohining asosiy tutqich qismi bolib 

uning yo‘naltiruvchilari bo‘ylab vint yordamida support yuqoriga 

yoki pastga qarab suriladi Support o‘zi bilan birga shpindelni 

suradi (48-rasm) Shpindelning yuqori qismi ish stolidan chiq- 

qan  bo‘lib  (49-rasm),  unga  har  xil  frezalar  o‘rnatiladigan 

almashinuvchi shpindel mahkamlanadi Shpindel shkivi hara- 

katni tasma orqali elektr dvigateldan oladi

63

1

3

2

48-rasm. Vertikal shpindelli (yuqoridan pastga)  

frezarlash dastgohi:

1-kallak, 2-ish stoli, 3-stanina

Almashinuvchi shpindelning yuqori qismi kronshteynga 

o‘rnatilgan podshipnikka kirib turadi. Frezalash ishlarini baja- 

rishda ish stoli ustiga yo‘naltiruvchi chizg‘ich o‘rnatiladi. 

Yo‘naltiruvchi chizg‘ich ikki qismdan iborat bo‘lib, ular o‘za- 

ro xomut yordamida biriktirilgan bo‘ladi. Yo‘naltiruvchi chiz- 

g‘ichning shpindel markaziga nisbatan siljishiga qarab frezalar 

ishlanuvchi yog‘ochga turlicha botib, har xil chuqurlikdagi 

o‘yiqlar hosil qiladi.

Yog‘och-taxtalar arralanganda yuzasi notekis, g‘adir-budur 

chiqadi, tob tashlaydi va boshqa nuqsonlar yuzaga keladi Bu 

nuqsonlar frezalab bartaraf qilinadi. Frezalash jarayonida to‘g‘ri 

yuza hosil bo‘lib, boshqa yuzalarni ana shu yuza bo‘yicha to‘g‘- 

rilash mumkin.

Ishni boshlagunga qadar, yaxshi charxlangan asbob o‘rna- 

tiladi, keyin uzatuvchi qurilma, chizg‘ichlar, tirgaklar, qisqichlar 

detal namunasi bo‘yicha sozlanadi. Bosib turuvchi qurilmalar 

(roliklar, chizg‘ichlar) shunday o‘rnatilmog‘i kerakki, ishlov 

beriladigan taxta dastgoh ichiga bemalol o‘tadigan va tebran- 

maydigan bo‘lsin. Uzatuvchi (yuqorigi) valiklarni shunday 

64

rostlash lozimki, ular tushirilganda g‘o‘lacha ular tagidan o‘ta 

oladigan boisin.

Dastgoh sozlangandan keym u orqali bir necha g‘o‘lacha 

sinov tariqasida o‘tkazib ko‘riladi Agar geometrik oichamlar 

to‘g‘n bo‘lsa va ishlov berish sifati talablarni qanoatlantirsa, 

ishga krishiladi Zagotovka uchma-uch taqab uzatiladi Kalta 

zagotovkalarga awal uzunasiga, keyin ko‘ndalangiga (uchiga) 

ishlov beriladi.

Frezalangan yuzanmg notekis chiqishiga dastgohning tebra- 

nishi va pichoqli vallarning rostlanmaganligi, zagotovka uchla- 

rining yulishiga egilgan zagotovkalarga sifatsiz ishlov hamda 

qisqichlarning yomon rostlanganhgi; qirraning shakli buzilishiga 

pichoqlar yoki frezalarning vertikal kallaklarga noto‘g‘ri o‘rna- 

tilganligi sabab bo‘ladi. Frezalar aniq o‘rnatilmasa yoki charx- 

lanmasa, ariqcha va zagotovkaning uchi bir-biriga to‘g‘ri kel- 

maydi. To‘siqsiz dastgohda ishlash taqiqlanadi. Ishlab turgan 

dastgohni tozalash, sozlash va rostlash mumkin emas.

Frezalash dastgohlarida novlar, choklar, ariqchalar, tirnoqlar 

ochish yo‘li bilan detallarda kesimlar hosil qilish, qirralarni silliq 

frezalash, deraza tavaqalari, fortochkalar, eshik tavaqalarining 

gir atrofiga ishlov berish mumkin va hokazo.

Frezalash dastgohlari shpindellarining joylashuviga (yuqorigi 

va pastki) shpindellari soniga ko‘ra farq qiladi. Bir shpindelli 

FL - 1 (yengil), FSA — I (o‘rtacha), FTA - 1 (og‘ir) mexanik 

uzatmali dastgohlar ishlab chiqariladi. FL - 1 dastgohida 80 mm 

gacha qalinlikdagi zagotovkalarga (zagotovkalarga) ishlov berish 

mumkin. Shpindelning aylanish chastotasi 6000,12000 ayl/min. 

FSA - 1 dastgohida 160 mm dan oshmaydigan zagotovkalarga 

ishlov beriladi. Shpindelning aylanish chastotasi 9000 ayl/min 

(55-rasm).

65

55-rasm. Frezaning detalga nisbatan harakat yo‘nalishi

Frezalash dastgohi qo‘zg‘almas stolli cho‘yan staninadan 

iborat. Staninada valli support va unga mahkamlangan shpindel 

joylashgan. Support yo‘naltiruvchilar bo‘ylab tik yo‘nalishda ha- 

rakatlanadi. U tasmali uzatma orqali elektr dvigatelidan harakat 

oladi.

Frezalash dastgohida ishlar chizg‘ich bo‘yicha (to‘g‘ri detal- 

larni silliq va shakldor frezalash) hamda halqa bo‘yicha anda- 

zalarda (egri detallarni ishlash va ramkalar chetlariga ishlov be- 

rish) amalga oshiriladi.

To‘g‘ri qirralar shpindeli pastda joylashgan, yoyli yo‘nalti- 

ruvchi chizg‘ich bilan jihozlangan dastgohlarda frezalanadi. 

Yo‘naltiruvchi chizg‘ich yordamida yon yuzani parron yoki 

parronsiz frezalash mumkin. Yo‘naltiruvchi chizg‘ich turli qalin- 

likdagi ikki qismdan iborat: chizg‘ichning old qismi ketingi qis~ 

midan, yo‘niladigan yog‘och qatlamining qalinligicha yupqaroq.

Old chizg‘ich ketingi chizg‘ichga aniq parallel bo‘lmog‘i 

va undan 1,5-2 mm, ya‘ni yog‘ochning yo‘naladigan qatlami 

qalinligiga teng masofada orqada turmog‘i kerak. Chizg‘ichlar 

dastgoh stolining tekisligiga aniq perpendikular bo‘lishi lozim.

Zagotovkaning ko‘ndalang kesimini frezalashda chizg‘ichlar 

oralig‘i 1,5-2 mm bo‘lmog‘i, bunda freza chizg‘ichga nisbatan 

kesim chuqurligicha chiqib turishi zarur.

Yassi frezalashda frezani shunday o‘rnatish kerakki, pastki 

uchining qirquvchi qirralari stol sathidan 3—5  mm pastda 

joylashadigan bo‘lsin.

66

To‘g‘ri zagotovkalarni parronmas frezalashda stolga zagotov 

kalarni frezalash uzunligini cheklaydigan tirgaklar mahkamlab 

qo‘yiladi.

Dastgohda quyidagicha ishlanadi: ishchi zagotovkani keng 

tomoni bilan stolga qo‘yadi va uning ishlov berilishi lozim bo‘l- 

gan qirrasi bilan chizg‘ichga qisib turgan holda qirquvchi asbob 

tomon surib boradi. Zagotovkani asbobga siltantirmasdan, chi- 

g‘ichga qisib turgan holda uzatish kerak.

Egri qirralar halqa bo‘yicha andazalarda frezalanadi. Egri 

kesimli zagotovkalarni parron frezalashda moslamadan foyda- 

lanish lozim, u andaza, tirgak va asos — yostiqdan iborat bo‘la- 

di. Zagotovka andaza ichiga qo‘yiladi va talab etiladigan va- 

ziyatda qisqich bilan mahkamlanadi. Parron frezalashda qisqich- 

siz moslamadan foydalaniladi. Andazalar ichiga qo‘yilgan zago- 

tovkalar ularda zich yotmog‘i va tirgakka aniq tegib turmog‘i 

darkor.

Frezalashni boshlashdan oldin zagotovkaning atrofi tasmasi- 

mon arrali dastgohda, ishlovga qo‘yib qoldirib arralab tashla- 

nishi kerak (egriligi uncha katta bo‘lmasa). Zagotovka mah- 

kamlangandan keyin andaza halqaga qisib qo‘yiladi va stolda 

harakatlantirilib unga ishlov beriladi.

Keyingi ishlovga yetarlicha qo‘yim qoldirilmagan yoki old 

chizg‘ich bilan ketingi chizg‘ich oralig‘i yetarli bo‘lmasa, zago- 

tovkaning qirralari chala randalanadi. Agar ish vaqtida detal 

kesimi buzilsa yoki siljib qolsa, freza stolning ish tekisligiga 

nisbatan noto‘g‘ri o‘rnatilgan bo‘ladi. Yuzaning to‘lqinsimon 

chiqishiga detaining yo‘naltiruvchi chizg‘ichlarga zich qisib 

qo‘yilmaganligi sabab bo‘ladi. Yomon charxlangan yoki o‘tmas 

asbob bilan ishlaganda detaining yuzasi paxmoqdor chiqadi.

Dastaki uzatmali frezalash dastgohlari bilan ishlash xavfli 

hisoblanadi. Qirquvchi asbob (freza, pichoqli kallak va b.) eng 

katta xavf tug‘diradi, chunki frezalash paytida ishchining qo‘llari 

qirquvchi asbobga yaqin turadi.

67

Frezaning ishda qatnashmaydigan qismi va chiqib turuvchi 

qismlar (shpindellar) to‘sib qo‘yiladi. Chizg‘ich bo‘yicha ishla- 

yotganda qisqichdan foydalanish lozim. Halqa bo‘yicha ish- 

laganda zagotovkalarga faqat andazalar ichida ishlov beriladi, 

frezaning qirquvchi qismi surilma to‘siqlar bilan jihozlanishi 

kerak. Yog‘och  tolalariga  qarshi  yo‘nalishda  egri  chiziqli 

frezalash mumkin emas.

Chizg‘ichlar yoyga puxta mahkamlab qo‘yilmog‘i darkor. 

Dastgoh tormozlash va blokirovkalash qurilmalari bilan jihoz- 

lanishi kerak.

Shpindel zarur chastota bilan aylana boshlagandan keyingina 

frezalashni boshlash mumkin.

Frezalash dastgohida ishlash vaqtida quyidagi xavfsizlik tex- 

nikasi qoidalariga rioya qilish talab etiladi:

1.  Frezalash vaqtida frezalanadigan yog‘och materialni ish- 

dan chiqarib (ortiqcha o‘yib) qo‘ymaslik uchun yo‘naltiruvchi 

chizg‘ichlarni mahkam va aniq o‘lchamda o‘rnatish talab etiladi. 

Yo‘naltiruvchi chizg‘ichning aniq o‘rnatilganligini tekshirish 

uchun oldin biror keraksiz taxta frezalab ko‘riladi.

2.  Tirnoq chiqarish va quloq ochishda frezalar orasiga qo‘yi- 

ladigan halqalarni aniq tanlash kerak. Mos halqalar tanlanib 

frezalar o‘rnatilgandan so‘ng biror keraksiz taxtani frezalab 

ko‘rib, reja bo‘yicha frezalanganligi tekshiriladi yoki andaza 

yordamida tekshirib olinadi.

3.  Frezalash vaqtida qo‘lni frezalarga yaqin tutmaslik kerak.

4.  Dastgoh ishlab turgan vaqtda ish stolini arralashda hosil 

bo‘lgan qipiqdan tozalamaslik, yo‘naltiruvchi chizg‘ichni ish- 

ga sozlamaslik kerak. Bu ishlar dastgoh to‘xtatilgandan so‘ng 

bajariladi.

5. Frezalash vaqtida taxta materialni frezaning aylanish 

yo‘nalishiga (kesish harakatiga) qarama-qarshi surish kerak. 

Aks holda, taxtani yo‘naltiruvchi chizg‘ichga jips tutib surish 

68

og‘irlashadi. Bu esa frezalashning bir tekis chiqmasligiga sabab 

bo‘ladi.