Ш. И. Раззоќов, М. Д. Юнусова turbo pascal алгоритмик тилида дастурлаш касб-ћунар коллеж талабалари учун ўќув ќўлланма

and	end	nil
shr
asm	file	not	string
array	for	object	then
begin	function	of	to
case	goto	or	type
const	if	packed	unit
constructor	implementation	procedure	until
destructor	in	program	uses
div	inline	record	var
do	interface	repeat	while
downto	label	set	with
else	mod	shl	xor

Резерв сўзлар идентификатор сифатида ишлатилиши мумкин эмас.

Стандарт директивалар дастурдаги баъзи бир стандарт эълонлар билан боѓлиќ. Уларга ќуйидагилар киради:

absolute	far	near
assembler	forward	private
external	Interrupt	virtual

Резерв сўзларга ўхшаб стандарт директивалар Турбо Паскал таћрир ойнасида ранги билан ажралиб туради, шунга ќарамасдан ихтиёрий стандарт директивани олдиндан аниќлаш, яъни бир исмли идентификаторни эълон ќилиш мумкин, private ва virtual стандарт директивалар объектларни эълон ќилиш чегарасида амал ќилишади.

2.2. Идентификаторлар

Турбо Паскалда идентификаторлар бу ёзувлардаги ўзгармаслар, ўзгарувчилар, нишоналар (метка), турлар, объектлар, процедуралар, функциялар, модуллар, дастурлар ва майдонларнинг исмларидир. Идентификаторлар ихтиёрий узунликка эга бўлиши мумкин, лекин унинг фаќат дастлабки 63 белгисигина маънога эга бўлади.
Идентификатор ћамма ваќт ћарф билан бошланади, ундан кейин ћарфлар ва раќамлар келиши мумкин. Остига чизиш чизиги ћам ћарфга кириши учун идентификатор бу белги билан бошланиши ва, ћатто, фаќат шундан ёки бир нечта остига чизиш чизигидан иборат бўлиши мумкин. Бўшлиќлар ва алфавитнинг махсус белгилари идентификаторга кирмайди.
Тўѓри идентификаторларга мисоллар:
а MyVariable
ALPHA My-Variable
beta Stop
Program Notebook lab_12
date_17_dez _1_2_3_
Хато идентификаторларга мисоллар:
1 Program {раќам билан бошланган}
block # 1 {махсус # белгига эга}
My Prog {бўшлиќќа эга}
case {резерв сўз}
1_2_3_ {раќам билан бошланган}

2.3. Ўзгармаслар (константалар)

Турбо Паскалда ўзгармасларга бутун, ћаќиќий, ўн олтилик сонлар, мантиќий ўзгармаслар, белгилар, белгилар сатри, тўплам конструкторлари ва ноаниќ NIL кўрсаткичи нишони киради.
Бутун сонлар одатдаги ќоидалар бўйича ишорали ва ишорасиз ёзилиши ва –2147483648 дан [phone] гача ќийматларга эга бўлиши мумкин. Агар бутун ќийматли ўзгармас кўрсатилган чегарадан четга чиќса, компилятор хато тўѓрисида ахборот беради. Бундай ўзгармаслар ўнлик нуќта билан ёзилиши, яъни ћаќиќий сон сифатида аниќланиши керак.
Ћаќиќий сонлар ишорали ва ишорасиз ўнлик нуќтадан ва экспоненциал ќисмдан фойдаланиб ёзилади. Экспоненциал ќисм е ёки Е белги билан бошланади, ундан кейин «+» ёки «-» ишоралар ва ўнлик тартиб келади. е (Е) белги ўнлик тартибни билдиради ва даражадаги 10 га кўпайтириш маъносини билдиради. Мисол,
3,14Е5 - 3.145 ни 5 даражали унга кўпайтириш;
-17е-2 – минус 17 ни минус 2-даражали ўнга кўпайтириш.
Агар ћаќиќий соннинг ёзилишда ўнлик нуќта бўлса, нуќта ва ундан кейин ћеч бўлмаганда биттадан раќам бўлиши керак. Агар экспоненциал ќисмнинг е (Е) белгиси ишлатилаётган бўлса, ундан кейин ћеч бўлмаганда ўнинчи тартибли битта раќам келиши керак.
Ўн олтилик сон доллар $ (ASCII да коди 36) белгиси билан келадиган ўн олтилик раќамдан иборат. Ўн олтилик соннинг ўзгариш соћаси $00000000 дан $FFFFFFFF гача.
Мантиќий ўзгармас – FALSE (ёлгон), ёки TRUE (ћаќиќат) сўзи.
Символли ўзгармас – бу апостроф () ичида ёзилган шахсий компьютер ихтиёрий белгисидир:
Х - Х белгиси;
М - М белгиси.
Агар апострофнинг ўзини символ кўринишда ёзиш зарур бўлса, у иккилантирилади:
 -  (апостроф) белгиси
Символ белгисини унинг ички кодини (35) кўрсатиш билан (коддан олдин # белги ќўйилади) ёзиш мумкин, масалан:
# 97 – a белги;
# 90 – z белги;
# 39 -  белги;
# 13 – CR белги.
Сатрли ўзгармас – апостроф ичида ёзилган белгиларнинг (CR-кареткасини ќайтариш белгисидан бошќа) ихтиёрий кетма-кетлиги. Агар сатрда апостроф белгисининг ўзини кўрсатиш керак бўлса, у иккилантирилади, масалан:
Мен дастурлашни ўрганаман;
that s string
Белгилар сатри бўш бўлиши, яъни апостроф ичида ћеч ќандай белги бўлмаслиги мумкин. Сатрни ћар бири # белги билан бошланувчи керакли белгилар кодидан тузиш мумкин, масалан, #83 #121 #109 #98 #11 #108 сатри Symbol сатрига тенг кучли.
Нићоят, апостроф ичида кодлар ёрдамида ёзилган ќисмларни навбат билан ёзиш мумкин. Шундай йўл билан сатрларга ихтиёрий бошќарувчи белгиларни, шу жумладан CR (13-код) белгини ћам киритиш мумкин, масалан:
#7 Хато! # 13 Ихтиёрий клавишни босинг ….  # 7.
Тўплам конструктори квадрат кавсларга олинган тўплам элементлари рўйхатидир, масалан:
[1,2,4 .. 7,12]
[blue, red]
[]
[true]
Стандарт Паскалдан фарќ ќилиб, Турбо Паскалда ўзгармасларни эълон ќилишда, операндалари аввал эълон килинган турдошмас ўзгармаслардан, тур ва объект исмлари бўлиши мумкин бўлган ихтиёрий ифодалардан, шунингдек уларнинг ќуйида келтирилган функцияларидан фойдаланишга рухсат этилади:

abs	lo	ptr	swap
chr	odd	round	trunc
hi	ord	sizeof
length	pred	suec

Масалан: