Ш. И. Раззоќов, М. Д. Юнусова turbo pascal алгоритмик тилида дастурлаш касб-ћунар коллеж талабалари учун ўќув ќўлланма


Download 1.74 Mb.
bet24/96
Sana30.04.2023
Hajmi1.74 Mb.
#1413831
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   96
Bog'liq
Turbo Pascal назария

type
RealType = Real;


var
epsilon: RealType;
begin
epsilon:=1;
while 1 + epsilon/2 > 1 do
epsilon: = epsilon/2;
WriteLn (epsilon)
end.
REAL TYPE турининг (у SINGLE, REAL, DOUBLE ёки EXTENDED бўлиши мумкин) эълон ќилинганига боѓлиќ бўлмаган ћолда чоп этишга ќуйидаги натижа узатилади:
1. 08420217248550Е - 0019
Бу EXTENDED турига мос келади. Бу шу сабабга кўра содир бўладики, ћаќиќий ифодали ћамма 1+ epsilon/2 операндалар WHILE операторида ћисоблашдан олдин автоматик тарзда EXTENDED турига айлантирилади. Тўѓри натижа ћосил ќилиш учун (масалан, REALTYPE тури учун у 9.0949470177298Е-0113) дастурни ќуйидаги тарзда ўзгартириш керак:
{$N+, E+}
type
RealType = Real;
var
epsilon, eps1: RealType;
begin
epsilon:=1;
repeat
epsilon: = epsilon/2;
eps1:=1+ epsilon
until eps1=1;
WriteLn (2*epsilon)
end.
REAL тури сопроцессорсиз ишлаш учун яхшиланганлигини ћисобга олиш керак. Агар дастурни ќисќа ваќт ичида ишлатиш талаби ќўйилган бўлса, REAL ни SINGLE ёки DOUBLE турлари билан алмаштириш керак, бундай пайтда сопроцессорли машиналарда ћисоблаш тезлиги 2…3 марта ошади. Агар шахсий компьютерда арифметик сопроцессор бўлмаса, ћаќиќий турнинг ћамма турларидаги маълумотларни ќайта ишлаш тезлиги бир хил бўлади.
Ћаќиќий маълумотлар билан ишлашда мослик математик функциялари ишлатилиши мумкин (6.5.-жадвал). Бу жадвалда REAL ихтиёрий ћаќиќий турни, INTEGER – ихтиёрий бутун турни билдиради.
6.5-жадвал
Турбо Паскалнинг математик функциялари



Мурожаат

Параметр тури

Натижа тури


Изоћ

Abs (x)

Real, Integer

Аргумент тури

Аргумент модули

ArcTan (x)

Real

Real

Арктангенс, радианлардаги ќиймати

cos (x)

Real

Real

Косинус, радианлардаги бурчак

exp (x)





Экспонента

frac (x)





Соннинг каср ќисми

int (x)





Соннинг бутун ќисми

ln (x)





Натурал логарифм

pi

-



=3.141592653…

Random

-



0…[1] соћада текис таксим­ланган псевдотасодифий сон

Random (x)

Integer

Integer

0…(х-1) соћада текис таќ­симланган псевдотасодифий сон

Randomize

-

-

Тасодифий сонлар генера­торининг инициацияси

sin (x)

Real

Real

Синус, радианлардаги бурчак

sqr (x)

Real

Real

Аргумент квадрати

sqrt (x)





Квадрат илдиз

Назорат саволлари:

  1. Оддий турларга ќандай турлар киради?

  2. Тартибли турлар билан ћаќиќий турлар ўртасида ќандай фарќ бор?

  3. Тартибли турларга ќандай турлар киради?

  4. Тартибли турларга ќандай функцияларни ќўллаш мумкин?

  5. Бутун турлар ќандай турлар, уларнинг ќиймат соћалари ќайси чегараларда бўлади?

  6. Бутун турларга ќайси процедура ва функциялар ќўлланилади?

  7. Мантиќий турлар ќандай турлар, уларга ќандай ќоидалар хос?

  8. Ќандай турлар символли дейилади?

  9. Хизмат кодлари белгилари ќандай белгилар?

  10. CHAR турига ќандай муносабат амаллари ва функциялар ќўлланилади?

  11. Санаб ўтиладиган турлар ќайси томони билан бошќа турлардан фарќланади?

  12. Санаб ўтиладиган турларни ќўллашдан маќсад?

  13. Тур-соћа ќандай тур, унинг берилиши?

  14. Тур-соћалар билан ќандай функциялар ишлайди?

  15. Ћаќиќий турлар ќандай турлар?

  16. Ћаќиќий турлар ШК хотирасида ќандай таркибга эга?

  17. Ћаќиќий турларнинг ќандай ќиймат турлари бор?

  18. Ћаќиќий турлар билан ишлаганда ШК таркибига нега арифметик сопроцессор киритилиши керак?

VII БОБ.
ТУРБО ПАСКАЛ МУЋИТИДА ИШЛАШ

7.1. Турбо Паскалда ишни бошлаш тартиби


Турбо Паскал тизими бир нечта дистрибутив дискетларда берилади ва ќаттиќ дискка ўрнатилади. Ќаттиќ дискда тизим очилганда, одатда, ТР (ёки PAS, TURBO PAS, PASCAL ва ћ.к.) номли каталог ћосил ќилинади, бу каталогга дистрибутив дискетдаги ћамма файллар жойлаштирилади. Турбо Паскал мућитини ишга тушириш учун шахсий компьютернинг каталоглар шажарасида бу каталогни ва ундаги TURBO.EXE файлини топиш керак. Бу файл Турбо Паскалнинг ишга тайёр дастурлаш мулоќот тизимига эга. Унга Турбо Паскалнинг минимал миќдордаги зарурий ќисмлари (матн мућаррири, компилятор, жойлаштирувчи, юкловчи) киради. Шунингдек мулоќот мућитида нормал ишлаш учун TURBO.TPL файлида асосий кутубхона ва ёрдам хизмати (TUPBO. HLP) ћам бўлиши керак. Кўпгина мисолларининг ёзилиши, таржима (компиляция) ќилиниши ва бажарилиши учун шу файллар етарли.
Санаб ўтилган файллар D дискнинг TP каталогида жойлашган бўлсин. Унда Турбо Паскални чаќириш учун
D:\TP\TURBO
буйруѓини бериш керак.
Бу буйруќ бўйича MS-DOS операцион тизими TURBO.EXE файлидан дастурни бажаришга ќўяди: дастурни тезкор хотирага юклайди ва унга бошќаришни узатади.
Юќорида санаб ўтилган файлларга эга каталог тизим (система) каталоги дейилади. Тизим каталогини жорий каталог ќилиб ишлатиш мумкин эмас. Чунки, биринчидан, дастурлаш тизимидаги ќандайдир бир файлни ўчириб ќўйиб, унинг иш ќобилиятини бузиш мумкин, иккинчидан, бу каталог тезда Турбо Паскалга тегишли бўлмаган бошќа файллар билан тўлиб ќолиши мумкин. Яна бир сабаби шуки, Турбо Паскал TURBO.ТР ва TURBO.РСК номли файллар орќали ишга тайёр бўлиш хусусиятига эга. Тизим чаќирилганда у жорий каталогдан бу файлларни излай бошлайди. Агар бу хусусий каталог бўлса, тизим ћар сафар фойдаланувининг хоћишига кўра ишга тайёрланади. Агар бу файллар каталогда топилмаса, (Турбо Паскалга биринчи мурожаатда шундай бўлади ћам), система излашни тизим каталогида давом эттиради. Уларни у ерда тополмагач, стандарт тарзида ишга тайёрланади. Кейинчалик фойдаланувчи ишга тайёрлаш файлларини шахсий каталогга саќлаб ќўйиб, шу билан у ћар сафар тизимга мурожаат ќилингандан кейин уни ќайта ишга тайёрлаш заруриятидан кутилиши мумкин.
Система муваффаќият билан чаќирилгач, шахсий компьютер экрани биринчи 7.1-расмда кўрсатилган кўринишни олади:

7.1-расм. Экраннинг Турбо Паскални чаќиргандан кейинги кўриниши

Турбо Паскалдан чиќиш учун Alt клавишини, уни ќўйиб юбормасдан туриб, Х лотин ћарфли клавишни босиш ва иккала клавишни ќўйиб юбориш керак.


Юќори сатр Турбо Паскалнинг мумкин бўлган иш режимлари «меню» сидан, ќуйи сатр асосий функционал клавишларнинг ќўлланилиши тўѓрисидаги ќисќача маълумотдан иборат. Экраннинг ќолган ќисми, иккиламчи рамка билан чегараланган ва дастур матнини киритиш ћамда таћрирлаш учун мўлжалланган, таћрир ойнасига тегишли. Унинг юќори сатрида дастур матни ўќилган диск файлининг номи (янги файлга NONAME.PAS исми берилади) ва «сичќон» - киритиш ќурилмаси билан ишлашда фойдаланиладиган майдон (бу майдонлар квадрат ќавслар билан белгиланган) ћамда 1 раќами - ойна номери келтирилади. Турбо Паскалда бир ваќтда бир нечта дастурлар (ёки битта йирик дастурнинг ќисмлари) билан ишлаш мумкин. Уларнинг ћар бири алоћида таћрир ойнасида бўлиши мумкин. Мућит бир ваќтда 9 тагача таћрир ойнасини ишлатишга имкон беради.
Турбо Паскалда таћрир ойнаси (ойналари) дан ташќари таћрир режими, дастур иши натижасини чиќариш, ёрдам, регистрлар хизмати ойналари ишлатилади. Хоћишга кўра улар экранга навбат билан чаќирилади ёки унда бир ваќтда мавжуд бўлади.

7.2. Функционал клавишлар


Функционал клавишлар Турбо Паскал мућитини бошќариш учун ишлатилади. Улар F1, F2, … F12 деб белгиланади ва клавиатуранинг энг юќори регистрида жойлашган бўлади. Бу клавишларнинг ћар бири билан менюнинг ќандайдир бир буйруѓи боѓланади. Деярли ћамма клавишларнинг ишлашини учта клавишлар билан такомиллаштириш мумкин. Бу клавишлар ќуйидагилар: Alt (Alternative – ќўшимча деган сўздан), Ctrl (Control – бошќарувчи) ва Shift (SHIFT - силжитувчи). Бу клавишлар ёзув машинкасида регистрни ваќтинча алмаштириш клавишлари каби ишлатилади: уларнинг биттасини босиш ва уни ќўйиб юбормасдан туриб, функционал клавишни босиш керак. Бундан кейин икки клавишнинг бундай биргаликда босилишини чизиќ орќали кўрсатамиз. Масалан, Alt-F3 Alt клавиши билан биргаликда F3 клавиши ћам босилиши кераклигини билдиради.
Ќуйида функционал клавишлар ва уларнинг Ctrl ћамда Alt клавишлари ћамкорлигида Турбо Паскал мућитида узатиладиган буйруќлар келтирилади:

Download 1.74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   96




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling