Sh o sr a n o r m a t o V a j a h o n a d a b iy o t I

murojaat qiladilar, ularning kundalik tashvishlari va intilishlariga 
alohida e ’tibor beradilar. Ingliz ma’rifatchiligidagi bu xususiyatlar 
Yevropa adabiyotiga ham ta’sir ko'rsatdi. Fransiya (D.Didro, M.J. 
Seden) va Germaniyadagi (G.Lessing va boshqalar) meshchanlar 
dramasi ingliz dramasi shaklini o ‘zlashtirdi.
Ma’rifatchilar jaholat, nodonlikni tanqid ostiga oladilar. Ingliz 
adibi J.Sviftning «Gulliveming sayohati» asarida hajv tig'i yangi tijoratga 
asoslangan Angliyaning nodon hukmdorlariga qarshi qaratiladi.
G.Fildingning «Topib olingan Tom Jonson tarixi» va T.Smolletning 
«Perigrin Piklning sarguzashtlari» asarlarida yovuzlik va ezgulik 
to‘g‘risidagi an’anaviy tushunchalardan chekiniladi, hayotiy, jonli 
obrazlar yaratiladi. Ma’rifatchilar tarbiya, bilimning ahamiyatiga 
alohida urg'u berganlar, to‘g‘ri tarbiya yordamida o'zlari orzu qilgan 
mukammal inson - halol, mehnatkash, bilimdon kishini yaratish 
mumkin, deb hisoblaganlar. Biroq shunga qaramasdan ushbu 
adabiyotda yaratilgan yorqin obrazlar ko'proq ziddiyatli, murakkab 
shaxslar b o'lib chiqdi. M asalan, fransuz adibi A .R .Lesajning 
«Santilyanalik Jil Blaz hayoti tarixi» romanining qahramoni, ingliz 
yozuvchisi S.Richardsonning «Klarissa Garlo yoki yosh xonimning 
tarixi» asarining qahramoni Lovlas kabilar m anfiy va musbat 
tomonlarning yig'indisi, o ‘ziga xos, takrorlanmas obrazlar bo‘lib qoldi. 
Ma’rifatchilik adabiyotining yana bir o'ziga xos xususiyati oddiy 
kishilar, past tabaqa vakillari obraziga murojaat qilinishida ko‘zga 
tashlanadi. Masalan, D.Didro («Ramo» asaridagi Ramoning jiyani) 
yaratgan obrazda bir shaxsning o'zida xudbinlik va tanqidiy ruh, 
Bomarshe asarining («Seviliyalik sartarosh» asari qahramoni xizmatkor