Sh. X. Xushmurodov atom yadrosi va zarralar fizikasi

i

0. 
   1
   

Sj

O h - n f

-K 4

..........

I-

i !

Л

0i

."it

7ТЩ

Щ

ST*

“-0*

0!

i

l

l

!

0

!

!

П i

i

:

:

i

'

!

o:

:

......

j

:

.........д.........

- 1

]........

▲

\......

...i:.....

к -ti

.........

|:...

к - ti .......

1

;

J o

1

J

h*

>-H .

i

!

l

:

l

!

s

i

i

!

[......

i

i

-'/2

0

'/2

I T ,

-1

-Vz

0

'/2

1 Tz

a) Barion oktet

.........................Л.+

b) Mezon oktet

Spin /=3/2

s

-----:-f-

.........................>t

0

...A-< ► —

............................>—...

-д +<►

:

\

\

:

:

-1

:

^^0:<

к___

:

T

Л

z

l

-2

A

J

Z"

j

Л

- 3

i

s

:

.... —j

........

|

^

i

!

n "\

1

-3/2

-1

-'Л

0

'/2

1

3/2

Tг

d) Rezonanslar

7.2-rasm.

Bitta supermultipletga kiruvchi zarralar, ularning massalari farqlarini hisobga olmaganda, kuchli o‘zaro ta’sirga ko‘ra, bir xil zarralar hisoblanadi. Masalan: 7.2-a-rasmdagi barion aktetga kiruvchi n va p o‘ta supermultiplet zarralari ichida asosiy holatda joylashgan zarralar deb qaralsa (g‘alatiligi
S = 0), g‘alatiligi Z = -1 bo‘lgan X +, S I 0 va A ° giperonlar
birinchi uyg‘ongan holati, g‘alatiligi Z = - 2 boMgan ЕГ va s 0
giperonlar esa ikkinchi o‘yg‘ongan holat deb qarash mumkin.
Unitar simmetriya sxemasi turli massa, izospin va giperzaryadga ega boMgan zarralar orasida chuqur bogManish borligini ko‘rsatdi.
M .Gell-Mann 7.2d-rasmda keltirilgan dekuplet sxemasi asosida Q zarraning kvant xususiyatlarini oldindan aytib berdi va keyinchaliktopilgan bu zarraning xususiyatlari toMa tasdiqlandi.
7.7-§. K varklar
Adronlarni sistemaga solish, ya’ni sinflarga birlashtirishdan tashqari, ularning har birini kichik miqdordagi fundamental zarralardan tuzilganini aniqlashga urinishlar ko‘p boMdi.
1964-yiIda M .Gell-M ann va J.Sveyglar bir-birlaridan m ustasno giperzaryadi kasrli boMgan adronlaming unitar triplet oilasi mavjud boMishi kerakligini aytdilar. Bu triplet a’zolarini Sveyg «tuzlar» deb atadi, Gell-Mann esa ularga «kvarklar» nomini berdi. Keyinchalik kvark termini keng ishlatila boshlandi.
Dastlabki vaqtda uchta kvark va uning antikvarklari bor deb qaraldi.

K vark	I
U>yuqori	1/2
d-pastki	1 /1
S-g‘alati	1/2
S-m aftunkor	1 /2
b -go'zal	1/2
(t)-haq Iqiy	1/2

7.2-jadval

Kvarklarning kvant sonlari

P	В	T	T z	Y	S	q	с	b	t
+ 1	1/3	1/2	+1/2	+1/3	0	+2/3
+ 1	1Л	1 f l	-1 /2	+1/3	0	-« /*
+1	1Л	0	0	-2 /3	-1	-« /*
+1	1/3	0	0	+4/3	0	2/S	+1
+1		0	0	-2 /3	0	-1 /»	0	+1
					0	+2/3	0	0	1

Antikvarklar kvant sonlarining (spin / va izotopik spin T dan tashqari)

ishorasi bilan o‘z kvarklaridan farqlanadi.
Kvark modeliga ko‘ra, mezonlar, kvark va antikvark q,												q juftiikdan
tashkil topgan. Masalan,			;r4-mezon, U-kvark va c/-antikvarkdan tashkil
topgan boMishi kerak.			;r +-zaryadi	uni tashkil etgan kvark-antikvark
		2		1		uning			barion		zaryadi esa
zaryadining yigMndisiga teng, + _					+ _ = j ,
		3		3
—-	— = 0 va h.k. Kvark modeliga ko‘ra,						barionlar uchta kvarkdan
3	3
						2			2		1

tuziladi. Masalan: proton p(uud), elektr zaryadi H----- 1--------- = 1, barion

			3	3	3
1	1	1	,

zaryadi ~ + ~ + ~ —1, g‘alatiligi S = 0 va h.k. Xuddi shuningdek, n(udd),