Sh. Yuldasheva, D. Kabulova, M. Sobirova

FRAZEOLOGIK BIRLIKLARNING TURLARI VA USLUBIY
XUSU SIYATL ARI
Tilshunoslikning frazeologizmlarni ilmiy tadqiq qiluvchi sohasi fra-
zeologiya (grekcha phrases — “ibora”, logos — “ta’limot” ma’nosida) deyi-
ladi.
Ibora — frazema frazeologik birlik sifatida frazeologiya bo‘limida
o‘rganiladi. Ibora tuzilishiga ko‘ra so‘z birikmasiga o‘xshab ketsa ham nutq
birligi sanalgan bunday birliklardan tamoman farq qiladi. U so‘z birikmasi
kabi har gal nutqning o‘zidagina vujudga kelmaydi. Til birligi sifatida
nutqqacha tayyor holda mavjud bo‘ladi. Shunga ko‘ra iboralar tilshunos-
likda turg‘un so‘z birikmasi deb ham yuritiladi.
Ibora o‘ziga xos xususiyatlarga ega:
Iboralar qo‘llanish jihatidan so‘zga teng keladi.

---

91
90
uchun bu haqiqatdan ko‘z yumasiz? 9. Men ham sizday haqqoniy bo‘lishga
so‘z beraman. 10. Kun tartibi tasdiqlangandan keyin, axborot uchun so‘z
o‘rtoq Ubaydullayevga berildi. 11. Keyin pista ko‘mir solib, quvurga maxsi
kiydirib, dam berdi. 12. ...harsillab qolgan ho‘kizlarni qo‘shdan chiqarib,
dam berdi. 13. Gapiraversa, og‘zimiz ochilib qolibdi. 14. Na ona, na qizlar
ota oldida Ahmad haqida og‘iz ocholmas edilar.
Topshiriq. Iboralarning qoraqalpoqcha muqobilini toping. Ular ishtirokida
gaplar tuzing.
Sanamay sakkiz demoq; chumchuq pir etsa, yuragi shir etmoq; yulduzni
benarvon urmoq; yerga ursa ko‘kka sakramoq.
Topshiriq. Qoraqalpoqcha iboralarning o‘zbek tilidagi muqobillarini
toping.
hadal, haq niyetli adam: su’tten aq, suwdan taza; ishi alti’n, si’rti’
gu’mis ha’m t.b.
juwas mo’min adam: awzi’nan so’zi, qoyni’nan bo’zi tu’sken;
yeki ju’zli adam: ku’le kirip, gu’n’rene shi’g’i’p; birde biye, birde tu’ye
ha’m t.b.
Jawi’z, qatal, sum adam: jani’n ali’p jaqqan, wo’kpesin ali’p qaqqan;
ha’m uri’, ha’m u’stem; bir urti’ may, bir urti’ qan; uslag’an jerde qoli’,
tislegen jerde tisi qalatug’i’n ha’m t.b.