Sh. Ziyamuxamedova, G. Gulyamova yuristning yozma nutqi
Download 2.82 Kb. Pdf ko'rish
|
yuristning yozma nutqi
- Bu sahifa navigatsiya:
- VIII BO‘LIM. NORMATIVLIK – YOZMA NUTQNING MUHIM XUSUSIYATI
|
Nazorat uchun mashqlar
1-mashq. «Uyg‘un ijodida vatan mavzusining yoritilishi» yoki «Farhod obrazida Alisher Navoiy istaklarining ifodalanishi» adabiy mavzusida insho yozish uchun material yig‘ing, uning reja va tezisini tayyorlang. 2-mashq. Quyidagi erkin mavzulardan biriga insho yozing. «Chinakam insoniy fazilatlar haqidagi mulohazalarim»; «Inson huquq va erkinliklari – oliy qadriyat»; «Men tanlagan kasb». VIII BO‘LIM. NORMATIVLIK – YOZMA NUTQNING MUHIM XUSUSIYATI Rivojlangan har qanday til, shu jumladan, hozirgi o‘zbek tili ikki asosiy funksional turga: adabiy til va jonli so‘zlashuv tiliga bo‘linadi. Har bir muayyan tilning sohibi, tashuvchilari bo‘lgan elat (xalq) yoki millatning vakillari tomonidan jonli so‘zlashuv tili bolalikdan boshlab egallanadi. Adabiy til, uning me’yorlari va qonuniyatlari esa balog‘atga yetgan, kamolotga erishgan kishining shakllanishi jarayonida o‘rganib, o‘zlashtirib olinadi. Bunda, ayniqsa, oila va maktab, oliy o‘quv yurti, adabiy tilni egallagan shaxslar, olimlar bilan yaqin aloqada bo‘lib turish va ular ko‘magida turli janrdagi adabiyotlarni o‘qish, o‘rganish muhim ahamiyatga ega. Umumxalq tilining yuqori shakli hisoblangan adabiy til aniq va muayyan bir tizimda har bir davrning tiliga xos me’yor, tartib-qoidalarni ifodalaydi. Milliy adabiy tilni, uning og‘zaki va yozma shakllarini aniqlashda eng muhim va asosiy belgi uning muayyan bir me’yorga, ya’ni aniq bir maromga, tartib-qoidalarga solinganligidir. Milliy tilgacha bo‘lgan davrdagi adabiy til bilan milliy adabiy til orasida muhim tafovutlar bo‘lishiga qaramay, 79 normativlik adabiy til taraqqiyotining barcha davrlarida – milliy tillarning tashkil topish davrida ham, ayniqsa, milliy adabiy tillar to‘la shakllangan davrlarda ham – asosiy belgi bo‘lib qoladi. Adabiy til taraqqiyotining dastlabki davrlariga tegishli yodgorliklarni o‘rganish unda bir qator me’yorlar mavjudligini, eski me’yorlar yo‘qolib ketishi, yangi me’yorlar yuzaga kelishini, yangi va eski me’yorlarning muvoziy (parallel) holda qo‘llanganligini ko‘rsatadi. Demak, me’yor faqat tilning hozirgi holati, sinxroniya uchungina xarakterli bo‘lib qolmay, balki diaxroniyada ham vujudga keladi [1]. Adabiy til leksikada ham, fonetika va grammatik qurilish sohasida ham o‘z me’yorlari, qoidalari bilan ajralib turadi. Bu me’yorlar grammatika darsliklari, qo‘llanmalari va barcha xil lug‘atlarda belgilab qo‘yilgan. Bu me’yorlar shu tilda so‘zlashuvchi barcha kishilar uchun umumiy va zaruriy hisoblanadi. Umumxalq tilining qayta ishlanishi negizida shakllanib, mahalliy dialektlarning umumiy zaruriy xususiyatlarini o‘ziga singdira borgan adabiy til ayni zamonda umumxalq tilining turli ko‘rinishlaridan – jonli so‘zlashuv nutqidan ham, mahalliy shevalardan ham, jargonlardan ham farq qiladi. Adabiy tilning muayyan me’yorga solinganligi shundan iboratki, uning lug‘at tarkibi ma’lum tartibga keltirilgan bo‘ladi, so‘zlarning ma’nosi va ishlatilishi, talaffuzi va yozilishi hamda grammatik shakllar yasalishi yagona, mushtarak qoidaga bo‘ysunadi. Adabiy me’yor tarixiy toifa (kategoriya) hisoblanadi. U tilning taraqqiyoti bilan bog‘liq ravishda o‘zgarib turadi, uning ichki qonuniyatlariga bo‘ysungan holda kishilarning talab va ehtiyojlarini qondiradi. Shuning uchun adabiy til me’yorlari, tartib-qoidalari tilda doimo yuz berib turadigan o‘zgarishlarni aks ettiruvchi ko‘rinish (variant)larni inkor etmaydi. |
