Shahsni o’rganishda bixevioritik va niobixvioristik yondashuvlar

Usullari

Bixevioristlar xulq-atvorni o'rganishda ikkita asosiy metodologik yondashuvdan foydalanganlar: laboratoriyada kuzatish, sun'iy yaratilgan va boshqariladigan sharoitlarda va tabiiy yashash muhitida kuzatish.
Behavioristlar ko'pgina tajribalarni hayvonlarda o'tkazdilar, keyin atrof-muhit ta'siriga javoban reaktsiyalar naqshlarini o'rnatish odamlarga o'tkazildi. Bixeviorizm psixologiyaning eksperimental amaliyotining diqqat markazini inson xatti-harakatlarini o'rganishdan hayvonlarning xatti-harakatlarini o'rganishga o'tkazdi. Hayvonlar bilan o'tkazilgan tajribalar atrof-muhit o'rtasidagi bog'liqlik va unga bo'lgan xatti-harakatlarning reaktsiyasi ustidan tadqiqot nazoratini yaxshiroq amalga oshirishga imkon berdi. Kuzatilgan mavjudotning psixologik va hissiy tuzilishi qanchalik sodda bo'lsa, o'rganilayotgan aloqalar hamroh bo'lgan psixologik va hissiy komponentlar tomonidan buzilmasligining kafolati shunchalik katta bo'ladi. Odamlar bilan tajriba o'tkazishda bunday poklik darajasiga erishish mumkin emas.
Keyinchalik, bu metodologiya, asosan, axloqiy sabablarga ko'ra tanqid qilindi (masalan, gumanistik yondashuvga qarang). Bixevioristlar, shuningdek, tashqi qo'zg'atuvchilarning manipulyatsiyasi tufayli odamda turli xil xulq-atvor xususiyatlarini shakllantirish mumkin deb hisoblashgan.
Rivojlanish
Bixeviorizm neobeheviorizm, kognitiv psixologiya, xulq-atvor psixoterapiyasi, ratsional-emotsional-xulq-atvor terapiyasi kabi turli xil psixologik va psixoterapevtik maktablarning paydo bo'lishi va rivojlanishiga asos soldi. Xulq-atvor psixologik nazariyasining ko'plab amaliy qo'llanilishi mavjud, shu jumladan psixologiyadan uzoqroq sohalarda.
Endi bunday tadqiqotlar hayvonlar va odamlarning xulq-atvori fani - etologiya tomonidan boshqa usullardan foydalangan holda davom ettirilmoqda (masalan, etologiya reflekslarga kamroq ahamiyat beradi, tug'ma xatti-harakatlarni o'rganish uchun muhimroq deb hisoblaydi).