Sharof rashidov nomidagi samaraqand davlat universiteti

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA OʻRTA MAXSUS TAʼLIM VAZIRLIGI SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARAQAND DAVLAT UNIVERSITETI

Roʻyxatga olindi: № MD-70530902-2.03 2022 yil “__”____

“TASDIQLAYMAN” Sh.Rashidov nomidagi SamDU rektori _______ R.I.Xalmuradov 2022 yil “___” _____

Yadroyiy nurlanishlar spektrometriyasi
FAN DASTURI

Bilim sohasi:	500000 –Tabiiy fanlar, matematika va statistika
Taʼlim sohasi:	530000- Fizikaga oid fanlar
Taʼlim mutaxassisligi:	70530902– Yadro fizikasi va yadro texnologiyalari (qo‘llash sohalari bo‘yicha)

Samarqand – 2022

Fan/modul kodi YaNSt2006					Oʻquv yili 2023-2024		Semestr 3		ECTS – Kreditlar 6
Fan/modul turi Tanlov					Taʼlim tili Oʻzbek		Haftadagi dars soatlari 4
				Fan nomi		Auditoriya mashgʻulot-lari (soat)	Mustaqil taʼlim (soat)		Jami (soat)
				Yadroyiy nurlanishlar spektrometriyasi		60	120		180
	I. Fanning maqsadi (FM)
	FM1		Magistrantlarga har xil nurlanish turlarini ro‘yxatga olishning asosiy usullari, spektrometriya va nurlanish dozimetriyasi to‘g‘risida bilimlarga ega bo‘lish, talabalarni asbob, ishning fizik prinsiplari, asosiy xususiyatlari va detektorlar, spektrometrlar va dozimetrlarni qo‘llash sohalari, yadro nurlanish detektorlari bilan ishlash, shuningdek, detektorlar, spektrometrlar va nurlanish dozimetrlaridan foydalanish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Kursda amaliy yadro fizikasi sohasidagi ilmiy va amaliy muammolarni hal qilishda foydalaniladigan zamonaviy uskunalarda ishlashning amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratiladi.
	Fan mazmuni
	II. Mashg’ulotlat shakli : Ma’ruza (M)
	M1		Kirish. Yadro nurlanishlari spektrometriyasi fanining predmeti va vazifalari. Yadro nurlanishini qayd qilish usullarining fizik asoslari.
	M2		Detektorlarning asosiy turlari va xarakteristikalari.
	M3		Ssintillyatsion detektorlar. Ssintillyatsion detektorlarning asosiy xarakteristikalari.
	M4		Yarim o‘tkazgichli detektorlarning ishalsh prinsipi va tuzilishi
	M5		Gamma-nurlanishlarning ssintillyatsion va yarim o’tkazgichli spektrlari
	M6		Gamma-spektrometrlarning funksional sxemalari. Detektorning javob funksiyasi.
	M7		Gamma-kvantlarning yig‘indi va chiqish cho‘qqilari.
	M8		Detektorning yuklama xarakteristikalari. Spektrometrning vaqt bo‘yicha ajrata olishi
	M9		Spektrlarning “manba-detektor” masofasiga bog‘liqligi
	M10		Spektrlarning yutuvchi filtrlarga bog‘liqligi
	M11		Zaryadlangan zarralar va -nurlar spektrlarini bir vaqtda o‘lchash
	M12		O‘lchanadigan namunalarini olish va tayyorlash. Spektrlarning manbalar hajmiy zichligiga bog‘liqligi.
	M13		Gamma-spektrlarni qayta ishlash usullari
	M14		Spektrning fon tashkil etuvchisi
	M15		Tozalangan spektrlarni tashkil etuvchilarga ajratish
	III. Mashgʻulotlar shakli: Laboratoriya (L)
	L1		Ssintillyatsion gamma-spektrometrni energiya bo‘yicha graduirovka qilish
	L2		NaI(Tl) ssintillyatsion detektorning 661 keV li γ-kvantlar uchun energiya bo‘yicha ajrata olish qobiliyatini aniqlash
	L3		NaI(Tl) detektorli ssintillyatsion gamma-spektrometrning 661 keV li γ-kvantlar uchun qayd qilish effektivligini aniqlash
	L4		Ssintillyatsion gamma-spektrometrik usul yordamida tuproqda texnogen radionuklid ^137Cs ning solishtirma aktivligini aniqlash
	L5		Ssintillyatsion gamma-spektrometrik usul yordamida tuproqda kosmogen radionuklid ^7Be ning solishtirma aktivligini aniqlash
	L6		Gamma-aktivatsion tahlil usuli yordamida tuproq tarkibidagi kimyoviy elementlar miqdorini aniqlash
	IV. Mustaqil ta’lim va mustaqil ishlar.
№		Mavzu nomi					Axborot manbai	Hisobot shakli		Ajratil-gan soat
1		Yadroviy nurlanish detektorlari. Yadro nurlanishini qayd qilish usullarining fizik asoslari. Detektorlarning tasnifi. Gaz ionizatsiyasi. Gazlar tarkibidagi elektronlar va ionlarning harakati. Gazni ionlash jarayoni.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
2		Integral va impulsli ionlash kameralari. Ionlash kameralarining ishlash printsipi. Impulsli ionlash kameralarining ishlash prinsipi.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
3		Gaz razryadli detektorlari. Proportional gaz razryadli detektorlari					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
4		Mustaqil gaz razryadli detektorlar.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
5		Yadro nurlanishining ssintillyatsion detektorlari. Sssintillyatsion detektorlarining ishlash prinsipi va tuzilishi.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
6		Ssintillyatsion detektorlarining umumiy xususiyatlari: impuls shakli va amplitudasi, amplituda va vaqt o‘lchamlari, signal-shovqin nisbati, shovqinning energiya ekvivalenti, nurlanishni aniqlash effektivligi.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
7		Zaryadlangan zarralar, elektronlar va gamma-nurlanishlarni qayd qilish uchun ssintillatysion detektorlardan foydalanish.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
8		Yarimo‘tkazgich detektorlari. Yarimo‘tkazgichli detektorlarning ishlash prinsipi va tuzilishi.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
9		Yarim o‘tkazgich detektorlarning qo‘llanilish sohasi va yadroviy nulanishlarni qayd qilish xususiyatlari.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
10		Neytron detektorlari. Neytron detektorlarining ishlash prinsipi va tuzilishi.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
11		Sekin neytronlarni qayd qilish. Bor detektorlari.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
12		Tez neytronlarni qayd qilish. Tez neytronlarni qayd qilish uchun impulsli ionlashish kameralari.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
13		Yadroviy bo‘linish reaksiyalaridan foydalangan holda neytronlarni qayd qilish.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
14		Gamma nurlanish dozimetriyasida ionlanish toki va doza quvvati.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
15		Beta nurlanish dozimetriyasining xususiyatlari. Beta nurlanishining o‘zaro ta’siri vaqtida gazdagi juft ionlarning hosil bo‘lishi.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
16		Sekin, oraliq va tez neytronlarning dozadagi ulushi. Neytron dozimetriyasining eksperimental usullari: ionizatsion kameralar; proporsional schyotchiklar; ssintillyatsion schyotchiklar; aktivatsion detektorlari; fotoemulsiyalar va trek detektorlari					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
17		Alfa, beta, gamma va neytron nurlanishining ssintillyator moddasi bilan o‘zaro ta’sirining xususiyatlari.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
18		Beta-ssintiliyatsion spektrometrning aniqligini aniqlaydigan omillar. Bir kristalli ssintiliyatsiya spektrometrining zaryadlangan zarralar bilan o‘zaro ta’siri. Stsintilyatsiya usuli bilan zaryadlangan zarralar spektrometriyasining xususiyatlari.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
19		Yarimo‘tkazgichli beta-spektrometrlar, beta-zarralarning teskari sochilishi­ning instrumental chiziqqa ta’siri. Kremniy va germaniy detektorlarini qo'llash.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6
20		Yarimo‘tkazgichli spektrometrlarni ilmiy tadqiqotlar uchun va xalq xo‘jaligida qo‘llash sohalari.					[A 1-7, Q 1-6]	Konspekt daftari, o’g’zaki		6