Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat univeersiteti tarix fakulteti

3-masala: Mustamlakachi sud hokimiyati Turkistonda imperiyaning mustamlaka siyosatini amalga oshirishda asosiy tayanch ma’muriy va majburiy qiluvchi hokimiyat bo’g’ini bo’lgan. Turkistondagi mustamlakachi sud hokimiyati cheklanmagan katta vakolatlarga ega bo’lgan. Bosh mirshab va bosh prokuror vazifalarini general-gubernatorning o’zi bajargan. Ma’muriy boshqaruvning har bir bugini boshlig’i o’z qo’llarida sud ishlari va mirshablik ishlari bo’yicha ham katta vakolatlarga ega bo’lganlar.
Turkiston shaharlarida polismeyster lavozimi joriy etilgan bo’lsa, Toshkentda yangi va eski shaharlarda alohida polismeysterlar ish olib borganlar. Ularga polisiya pristavlari bo’ysungan va ko’p sonli mirshablar ham ularning izmida bo’lgan.
Turkistonda sud hokimiyati ikki Xil - imperiya sudlari va halq sudlaridan iborat bo’lgan.
Imperiya sudlari imperiya qonunlari asosida faoliyat yuritgan bo’lsa, halq sudlari shariat qonun-qoidalari asosida faoliyat yuritgan.
Sudlar, tuman sudlari, sud palatasi huquqidagi viloyatlar boshqarmalari, mirovoy sudlar qurultoylari va harbiy sudlardan iborat bo’lgan. Davlatga qarshi jinoyatlar va boshqa turdagi siyosiy jinoyatlar, davlat mulkini o’g’irlash va talon-taroj etish va boshqa shu kabi jinoyatlar imperiya sudlari tomonidan ko’rib chiqilgan. Muhim va og’ir hisoblangan jinoiy ishlar esa harbiy sudlar tomonidan ko’rilgan. siyosiy bo’lmagan va asosan mahalliy aholi tomonidan sodir etilgan mayda jinoyatlar shariat qozilari tomonidan ko’rib chiqilgan, biroq ular rus millatiga va evropaliklarga mansub shaxslarning jinoiy ishlarini ko’rishga huquqsiz bo’lganlar.
1886 yilda qabul qilingan «Turkiston o’lkasini boshqarish to’g’risidagi Nizom» ga ko’ra, sudlar faoliyatiga bir oz o’zgartirishlar kiritildi va tuman sudlari bekor qilindi. Viloyat prokurori va unga yordamchi muovin, sud tergovchisi lavozimlari joriy etildi.
1893 yil 2 iyunda rossiya imperiyasi Davlat Kengashi tomonidan sud sohasidagi islohotlar tizimi tasdiqlandi. Unga ko’ra, Toshkent shahrida sud palatasi, viloyatlarda esa bittadan okrug sudlari ta’sis etildi.
1899 yil 14 mayda ochilgan Toshkent sud palatasi barcha sudlar ustidan nazorat ishlarini ham olib borardi.
Mahalliy sudlar esa, yuqorida ta’kidlaganimizdek, siyosiy tusga bo’lmagan barcha fuqarolik ishlarini ko’rib chiqish huquqiga ega edi.