Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti huzuridagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish

3.O’rta masofalarga yuguruvchilarning psixologik tayyorgarligi 
Yuguruvchi nafaqat jismoniy, balki psixologik jihatdan ham yaxshi 
tayyorgarlikka ega bo’lishi lozim. Shuning uchun mashg’ulotlarning barcha 
davrlarida jismoniy sifatlarni rivojlantirish bilan bir qatorda psixologik 
tayyorgarlik masalalariga ham katta ahamiyat berishi kerak.
Murakkabligi jihatidan turlicha vaziyatlarda yuguruvchilarning yanada 
muvaffaqiyatli chiqishlariga har qanday ob-havo sharoitida (shamol, qor, 
yomg’ir, yugurish yo’lagining yomon holati) mashg’ulotlar o’tkazish jiddiy 
yordam beradi. 
Sportchini mashg’ulotda nimaniki rejalashtirilgan bo’lsa, hammasini 
oxirigacha va imkon qadar belgilangan sur’atda bajarishga o’rgatish zarur. U 
o’zini mas’uliyatli musobaqalarga tayyorlay olishi, mag’lubiyatga uchrashni 
ham bilishi darkor. G’alaba yoki mag’lubiyatdan so’ng tezda o’zini tuta bilish 
boshqa narsa orqali asab tizimiga dam berish juda muhim. Yaxshi tayyorlangan 
sportchi uchun musobaqalar alohida bir hodisa emas, balki mashg’ulot 
jarayonining odatdagi bir bo’lagi bo’lishi kerak. Shundagina sportchi yuqori 
natijalarni namoyish etishga qodir bo’ladi. Sportchi qancha ko’p bellashuvlarda 
ishtirok etsa, musobaqalar oldidan shunchalik kam hayajonlanadi, bunda uning 
natijasi yuqoriroq va barqaror bo’ladi. Optimal darajadagi shijoat har doim 
yuqoriroq ish qobiliyati namoyon bo’lishiga yordam beradi. 
Mashg’ulot va musobaqalar jarayonida yuguruvchilarni har xil 
qiyinchiliklarni yengib o’tishga, boshqacha aytganda yo’lda uchragan sinovlarga 

---

51 
mardona dosh berishga o’rgatish zarur. F.P.Suslov bergan ma’lumotga ko’ra 
1960-1970 yillar oralig’ida dunyoga mashhur yuguruvchi G.Elliotning 
murabbiysi (dunyoning eng kuchli murabbiylaridan biri) avstraliyalik P.Cherutti 
bu haqda juda ishonchli so’zlarni aytgan edi: “Yugurishda osongina omadga 
erishish davrlari o’tib ketdi. Endi biz bo’lajak chempionlarni ular mashg’ulot va 
musobaqalardagi qiyinchiliklarni qanday yengib o’ta olishlariga qarab 
taniymiz”. “Ehtiyotkorlik, - deb davom ettiradi P.Cherutti, - hech qachon katta 
ishlarni amalga oshirgan emas. Yuqori malakali yuguruvchilar ehtiyotkorlikni 
kemadan uloqtirib yuborish shart. Sportchi organizmi muntazam yuklamalarni 
bajaraversa, immunitet hosil qiladi – yuklamaga moslashadi. Moslashish jarayon 
uzoq davom etishi mumkin, lekin unga erishsa bo’ladi. Rekordlar o’rnatish 
uchun qiyinchiliklarni yengib o’tish va tirishqoqlik bilan mehnat qilishga 
o’rganish kerak”. Ana o’shanda oldinga qo’yilgan maqsadga erisha olamiz 
deydi. 
Bizningcha, P.Cherutti yuksak irodaviy fazilatlar egasi bo’lgan 
yuguruvchilar zamonaviy rekordlarni yangilab, yirik xalqaro musobaqalarda 
g’olib chiqa olishi haqida ga’irganda, mutlaqo haq edi.
Sportchining tayyorgarlik darajasidan kelib chiqib, uning oldiga aniq vazifa 
qo’yilishi kerak. Jismoniy hamda psixologik jihatdan yaxshi tayyorgarlik 
ko’rgan sportchi turli-tuman musobaqalashuv vazifalarini muvaffaqiyatli hal eta 
oladi. Agar raqiblari ancha kuchli bo’lsa, bunday sportchi ancha yuqori natijaga 
erishishni oldiga maqsad qilib qo’yishi kerak (shaxsiy rekord). Agar raqiblar 
kuch jihatidan teng yoxud hatto kuchsizroq bo’lsa, yaxshi tayyorgarlik 
ko’rganlar musobaqalarda albatta g’alaba qozonishni maqsad qilib qo’yadilar 
(natijaning darajasidan qat’iy nazar, g’alaba).
Ma’lumki, jismoniy va psixologik tayyorgarlik o’zaro chambarchas 
bog’liqdir. Etarli psixologik tayyorgarliksiz sportchi o’z jismoniy 
imkoniyatlarini to’la namoyish eta olmaydi va aksincha, zarur jismoniy 
tayyorgarliksiz, u yuqori natijaga erisholmaydi. 

---

52 
2004 yil Afina shahrida o’tkazilgan Olimpiada o’yinlari oldidan rassiyalik 
Yuriy Borzakovskiy Rossiya rekordini yangilagan 1:44.78. Gran-’ri 
musobaqalarida ham yaxshi natijalar 1:45.38 ko’rsatib kelgan.Olimpiyada 
o’yinlari oldidan jismoniy tayyorgarligi, funksional xolati va psixologik jihatdan 
asosiy musobaqaga tayyor ekanligini Olimpiadaning 800 metrga yugurish 
finalida namoyish etdi. U masofaning dastlabki metrlaridan boshlab tashabbusni 
o’z qo’liga ola bildi. Chunki startda dunyoning yetakchi 800 m. masofaga 
yuguruvchilari Said Kamel, Ulfred Berger, Rashid Ramzi kabi mohir 
sportchilarni dog’da qoldirishi sportchidan yuksak darajadagi tayyorgarlik va 
psixologik ustunlik kerak bo’ladi.