Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

Bozor imkoniyatlarining tahlili. Bozor imkoniyatlarini tahlil qilish uchun bozor to‘g‘risidagi to‘liq va to‘g‘ri ma’lumotga ega bo‘lishga intilish kerak bo‘ladi. Buning uchun shu tanlangan bozorda tadqiqot ishlarini olib borish va aniq ma’lumotlarga asoslanib uning sistemasini tuzish yaxshi natijalar beradi. Bozor qanday bo‘lishidan qat’iy nazar uni har tomonlama o‘rganish kerak bo‘ladi. Bozordagi individual iste’molchilarni va korxona ko‘rinishidagi iste’molchilar talabini o‘rganib, ularni solishtirish, qaysi birining ko‘p talabgorligini o‘rganish lozimdir. Chunki bu ishlab chiqarilishi kerak bo‘lgan mahsulotlarni bozorda joylashtirilishi uchun muhimdir.
Marketing kompleksini ishlab chiqish. Buning asosini tovarlarni ishlab chiqarish, tovar bahosini aniqlash, tovarni joylashtirish metodlarini ishlab chiqish va tovar sotishni rag‘batlantirish jarayonlari tashkil qiladi. Va albatta maqsadli aniq bozorni tanlagandan so‘ng o‘sha bozorga mos tovar ishlab chiqarish zarur. Yana shu bozorga mos tovar narxini belgilash va shu tovarni imkon qadar ko‘p foyda keltiradigan qilib bozorga olib kirish va tarqatish zarur bo‘ladi.
Marketing tadbirlarini hayotga tatbiq etish. Barcha olingan ma’lumotlar yangiliklarni, izlanishlarni real ro‘yobga chiqara olish yo‘llarini tanlab ularni hayotga tatbiq qila olish, eng muhimi, barcha qilingan tadbirlar va bajarilgan ishlar ustidan to‘g‘ri nazoratni olib borish muhimdir. Har bir maqsadni rejalashtirib va uni bajarilish nazoratini to‘g‘ri tashkillashtira olish - bu marketing boshqaruvining asosi bo‘lib hisoblanadi.
Marketingni to‘g‘ri boshqarish va shu yo‘l bilan foyda olish imkoniyatlarini ochib berishda quyidagi misollarni keltirish mumkin.
Misol uchun hammaga ma’lum bo‘lgan «Elen Kertis» firmasini olaylik. Bu firma Chikagoda joylashgan bo‘lib, tualet va yuvinish anjomlarini ishlab chiqaradi. Bu firmaning 4 xil yo‘nalishlarga ega bo‘lgan ishlab chiqaruvchi bo‘limlari bor. U yerda asosiy tovarlar, bu shampun, sochni oziqlantiruvchi vositalar, terini parvarishlash uchun losonlar, sovunlar va boshqa turli xil mahsulotlar ishlab chiqariladi.
Faraz qilaylik, bu korxonaning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadi, bu -bozordagi yangi imkoniyatlarni qidirishi. Shularni hisobga olgan holda «Elen Kertis» firmasining imkoniyatlarini topish kerak bo‘ladi.
Buning uchun korxona va uning rahbari yoki marketing bo‘limlari bozordagi o‘zgarishlarni kuzatishlari, raqobatchilarning faoliyatlari bilan chuqurroq tanishishlari, gazeta, jurnal yoki Internet tarmog‘idan yangi imkoniyatlar, g‘oyalarni izlashlari, asosiysi, kerakli ma’lumotga ega bo‘lishlari muhim. Misol ko‘rinishida shu firmaning «Suav» shampuni imkoniyatlarini aniqlab ko‘raylik.
Birinchidan, bu shampun turini o‘zgartirmagan holda unga bo‘lgan talabni oshirish imkoniyatlarini izlashi tushuniladi. Buning uchun «Suav» shampunining narxini pasaytirish, unga qilinadigan reklama sifatini oshirish, uni iloji boricha magazinlarga ko‘proq joylashtirish ishlarini olib borishi.
Ikkinchidan, «Suav» shampuni ma’lum bo‘lmagan, to‘yinmagan yangi bozorlarni izlashi, yangi bozorlarni tanlashda bozorlarning demografikligiga ya’ni, yosh bolalar yoki o‘quvchilar, kattalar, qariyalar, yoshlar tashkil qilishiga diqqatni qaratishi. Yana kasalxonalarga, sog‘lomlashtirish markazlariga, go‘zallik salonlariga e’tibor qaratiladi. Geografik jihatdan esa shu bozor qayerda joylashganligiga ahamiyat beriladi.
Uchinchidan, «Suav» shampunini yangilangan holda ishlab chiqish ya’ni, shampun hidini, tarkibini yoki uning ustki qismiga o‘zgartirish kiritish bilan unga bo‘lgan talabni oshirish.
To‘rtinchidan, bu umuman shampunga aloqasi bo‘lmagan, yangi rivojlanib kelayotgan sohalarga ahamiyatni qaratib, umuman boshqa yo‘nalishdagi tovarlar ishlab chiqarish orqali bu korxona o‘z maqsadlariga erishishidir. Masalan, kompyuter o‘yinlari, programmalari va boshqalarni chiqazishi kabilardir.
Beshinchidan, bozor iqtisodiyotini va O‘zbekiston Respublikasi o‘zining oldiga qo‘ygan maqsadini hisobga olgan holda, shuni aytish mumkinki, bozor imkoniyatlarini izlash va undagi marketing faoliyatini to‘g‘ri boshqarish muhim va juda ahamiyatlidir. Chunki O‘zbekiston sharoitini hisobga olgan holda xususiy tadbirkorlikka, yangi ishlab chiqarish, mahsulotlar turi va sifatini oshirish bo‘yicha keng imkoniyatlar yaratilmoqda. Ya’ni jismoniy yoki yuridik shaxc uchun, o‘zining maqsadiga erishishda erkinliklar yaratilmoqda. Shularni hisobga olgan holda biror bir marketing faoliyatini yo‘lga qo‘yishdan oldin uning imkoniyatlarini, maqsadlarini to‘g‘ri va aniq bilib olish, undan so‘nggina marketing jarayonlarini bir-biridan uzmagan holda olib borish kerak, bular boshqaruv nazoratini olib borishdir. Bularni boshqarish uchun kelajakda to‘g‘ri va asosli qaror qabul qila oladigan professional menejerlar kerak bo‘ladi. Marketingni boshqarishda menejerlarning o‘rni kattadir. Chunki ular har doim izlanishda ya’ni, yangiliklardan, yangi texnologiyalardan, tadqiqotlardan, raqobatchilardan xabardor bo‘lib turadilar va shunday bo‘lishlari talab qilinadi. Hozirgi kunning bunday tez suratda rivojlanish jarayonida va raqobat kuchaygan bir vaqtda ular zamon bilan barobar ildam qadam tashlashlari zarur. Marketing esa shularning asosi bo‘lib hisoblanadi.
Kompaniya doimo o‘z maqsadi va mahsulot assortimentini ma’lum bozorda muhimligini saqlanishiga ishonishi kerak. Har qanday kompaniya qiyin va o‘zgaruvchan marketing muhitida faoliyat olib boradi. Yashovchanligini saqlab qolish uchun u biron guruhga kerakli tovarni ishlab chiqarib, taklif qilishi kerak.
Hozirgi kunda marketing har birimizning hayotimizga chuqur kirib borgan. Marketing o‘zida turli xil faoliyatlarni, jumladan, bularga marketing tadqiqotlari, tovarga ishlov berish, korxonani shu tovarni tarqatishi, narx qo‘yish, reklama va shaxsiy savdo kiradi. Har bir ishlab chiqaruvchi o‘z marketingini boshqarishni rivojlantirishga harakat qiladi. Marketingni boshqarishi yuqorida ta’riflab o‘tildi. Uni rivojlantirish darajasini oshirishda, ya’ni unga yo‘naltirish beruvchilik vazifasini ko‘rib o‘tilgan 5 konsepsiya bajaradi. Bu konsepsiyalar bir-biridan farq qilinib ular yordamida ishlab chiqaruvchilarning mavqesining oshishi yoki pasayishi yaqqol misollarda ko‘rib chiqildi. Bu bilan marketing boshqarishni rivojlantirishga ushbu konsepsiyalardan o‘z vaqtida foydalanganda erishish mumkin deb atalsa bo‘ladi. Masalan, bozorda har xil holat yuz berishi mumkin. Tovar bozorda yaxshi ketmasa sababini aniqlab, sifatini yaxshilash, narxi, ishlab chiqarishni mukammallashtirish, zamonaviy texnologiya bilan jihozlash hisobiga pasaytirish, shu tovar iste’molchiga zarur ekanligiga ishontirish, iste’molchining ehtiyoji va talabini o‘rganib, ularni qondirish ishlarini amalga oshirish kerak. Bu sanab o‘tilgan ishlar yuqoridagi 5 konsepsiyada o‘z aksini topgan. Demak, ushbu konsepsiyalardan unumli foydalanish marketingni boshqarishni rivojlanishiga ta’sir etadi. Marketingni boshqarishni rivojlantirish malakali mutaxassislarga ham bog‘liq. Chunki ular marketing holatlarini tahlil qilish, rejalashtirish, hayotga tatbiq etish bilan, ya’ni marketingni boshqarish bilan shug‘ullanadilar. Bu esa ular zimmasiga ulkan mas’uliyatni yuklaydi. Bu xodimlarning malakasi yuqori darajada bo‘lishi lozim, shundagina rivojlanish bo‘ladi.
Shunday qilib, xodimlar marketing konsepsiyalaridan samarali foydalanish va albatta kommunikatsiya aloqalarini yaxshi yo‘lga qo‘yilganligi marketingni boshqarishni rivojlanishiga asos bo‘lib xizmat qiladi.


Xulosa.
Korxona rahbarlari o’zlarining kundalik ish faoliyatida tovar iste’molchiga turli yo’llar bilan etkazib berilishi mumkinligi haqida bosh qotirishadi. Ko’pgina hollarda, pirovard iste’molchi ishlab chiqaruvchining diqqat markazida turmaydi, aksincha, uning o’rnini mahsulotni sotib oladigan firma egallaydi. O’quv qo’llanmada shu holatning sabablari va zaruriyati ochib berishga harakat qilingan.
Savdo marketingi siyosati iste’mol tovarlarini etkazib berishning ehtimol tutilgan variantlari tahlili va uning mahsulot taqsimotining hamma shahobchalarida eng yuksak xo’jalik samarasiga erishishni ta’minlaydigan maqbul variantini ishlab chiqish bilan shug’ullanadi. Shu sababli rahbariyat taqsimot yo’lini tanlashda bugungina emas, balki ertangi tijorat muhitini ham ko’zlab ish tutish zarurligi ta’kidlanadi. Sabab hozirgi davrda taqsimot jarayoni mahsulot tayorlashning tabiiy ravishda davomiga aylanib bormoqda.
Marketing tovar harakatini barcha bosqichlarini o’z ichiga oluvchi talab va taklifni o’rganish, mahsulot ishlab chiqarish dasturini yaratish, sotish va iste’mol qilish bilan bog’liq bo’lgan turli xildagi xizmatlar ko’rsatish va iste’moldan chiqqandan so’ng utilizatsiyani tashkil etish jarayoni kabi bozor muammolarini echish yo’llari va usullari haqida o’quv qo’llanmada yo’nalishlar ko’rsatib berilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Qosimova D.S. “Menejment nazariyasi”. O’quv – uslubiy majmua.T.: “TDIU”, 2011.
2.Qosimova D.S. “Boshqarish nazariyasi asoslari”. Darslik.T.:“Iqtisodiyot”, 2011.
3.Sharifxo’jayev, Abdullayev. “Menejment”.
INTERNET SAYTLARI.
1.www.lex.uz
2.www.stat.uz
3.www.ziyo.net