Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti kadrlarni innovatsion boshqarish

2.2. Kadrlar yangiliklari: tushunchasi va xususiyatlari

Rivojlanishning hozirgi bosqichida innovatsiyalarning o‘rni sezilarli darajada oshdi. Innovatsiya (innovation – yangilik) yangi mahsulot, jarayon yoki xizmatning amaliy rivojlanishi natijasida “yangilikka investitsiya qilish” deb tushuniladi. Ushbu tushuncha bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan novatsiya tushunchasi (lotincha novation - o‘zgartirish, yangilanish) ilgari mavjud bo‘lmagan yangilikning bir turi: yangi kashfiyot, hodisa, ixtiro yoki ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishning yangi usuli.

Inson resurslari lug‘atida innovatsiyalar fan yutuqlari va ilg‘or tajribalardan foydalanishga asoslangan muhandislik, texnologiya, ishni tashkil etish yoki boshqarish sohasidagi yangilik sifatida belgilanadi¹⁷.
Kadrlar yangiliklari – tovarlar, mehnat va ta’lim (kasb-hunar) xizmatlari bozorlarida raqobat sharoitida ijtimoiy-iqtisodiy tuzilmalar (tashkilotlar va ularning bo‘linmalari) ning samarali faoliyat ko‘rsatishi va rivojlanishi muammolarini hal qilish uchun kadrlar darajasini va qobiliyatini oshirishga qaratilgan kadrlar innovatsiyalarini joriy etish bo‘yicha maqsadli faoliyat.
Kadrlar yangiliklari novatsiya turlaridan biri bo‘lib, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning kadrlar ishida qo‘llaniladi. Ular kadrlar ishidagi innovatsiyalarni boshqarishning asosiy tarkibiy qismi bo‘lib, tashkilotning kadrlar xizmati ishida amaliy qiziqish uyg‘otadigan yangiliklarni va oddiygina yangiliklarni yaratish, tarqatish hamda ulardan foydalanishning murakkab jarayonini aks ettiradi.
Kadrlar yangiliklari quyidagi xususiyatlarga ko‘ra tasniflanishi mumkin¹⁸:
a) xodimlarning kasbiy ta’lim va mehnat jarayonida (siklida) ishtirok etish bosqichlari bo‘yicha:

1. 
   Kasbiy-ta’lim yangiliklari, ya’ni universitetlar, kollejlar va boshqa o‘quv markazlarida kadrlarni kasbiy tayyorlash bo‘yicha yangiliklar. Innovatsiyalarning bu sohasi innovatsion-ta’lim boshqa­ruvi bilan shug‘ullanadi.
   
2. 
   Kadrlarni topish va tanlash bilan bog‘liq yangiliklar, ya’ni yangi va samarali kadrlar salohiyatini shakllantirish bilan. Ushbu kichik guruh mehnat bozorida va korxona ichida kadrlar topishning yangi usullarini o‘z ichiga oladi. Ushbu yangiliklar innovatsion kadrlar marketingining predmeti hisoblanadi.
   
3. 
   Mehnat jarayonida kadrlar yangiliklari.  Ushbu kichik guruh tarkibiga yangi texnologiyalar va mehnat turlarini o‘zlashtirish davrida kadrlar bilan ishlashning yangi usullari, xodimlarni sertifikatlash, mavjud kadrlar tarkibidagi mehnat funksiyalari va vakolatlarini yangi taqsimlash, ishchilarni lavozimiga ko‘tarish va ko‘chirish usullari, yangi ish xususiyatlarini ishlab chiqish kiradi hamda elita xodimlari bilan ishlashni takomillashtirish bo‘yicha ko‘rsatmalar.
   
4. 
   Kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish bilan bog‘liq yangiliklar. Ushbu guruhga xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish shakllari va usullarida kadrlar yangiliklari, ushbu sohaga bo‘lgan ehtiyojni aniqlash usullarini takomillashtirish, qayta tayyorlash va malaka oshirishdan so‘ng kadrlarni mehnat jarayoniga jalb qilishning yangi usullari, bu yerda yangi tuzilmalar yaratish va boshqalar kiradi.
   
5. 
   Kadrlarni qisqartirish va kadrlar ballastini tugatish sohasidagi yangiliklar. Bu xodimlarning talab darajasiga mos kelmasligini aniqlash usullarini takomillashtirish, kadrlar balasti bo‘yicha ma’lumotlar banklarini shakllantirish, xodimlar balasti bilan ishlash usullarini takomillashtirish, xodimlarni qisqartirish va ishdan bo‘shatish. Shu bilan birga, kadrlar balasti mehnat sohasidagi eng kam samarali va eng kam istiqbolli kadrlar salohiyatining bir qismi, kasbiy-malakaviy sifatlari bo‘yicha ilmiy, ishlab chiqarish, ma’muriy va boshqa faoliyatni rivojlantirish (o‘zgartirish) ehtiyojlaridan, shuningdek korxonada, tashkilotda xodimlarning ortiqcha miqdoridan orqada qolib, har bir bosqichda ularning ehtiyojlariga nisbatan tushuniladi;
   

b) kadrlar ishlarida innovatsiyalar va innovatsion menejment obyektlari bo‘yicha:

1. 
   Ayrim xodimlar uchun kadrlar yangiliklari (masalan, elita mutaxassislari va innovatorlari bilan ishlash – ular kadrlar elitasini tashkil qiladi); bu elita menejmenti.
   
2. 
   Ilmiy, ilmiy-ta’limiy va innovatsion tuzilmalar hamda ularning bo‘linmalarining kadrlar tizimidagi yangiliklar (bu go‘yo kadrlar yangiliklari “kvadrat ichida” - innovatsion tuzilmalarda yangi).
   
3. 
   Maqsadli ilmiy va ilmiy-texnik dasturlar va loyihalarni ta’minlash (xodimlarni qo‘llab-quvvatlash) bilan bog‘liq kadrlar yangiliklari (dastur yoki loyihani ishlab chiqish va amalga oshirish uchun xodimlarni jalb qilish va o‘qitish).
   
4. 
   Faoliyat ko‘rsatayotgan korxona va tashkilotlarda kadrlar yangiliklari. Yangi tashkil etilayotgan va rekonstruksiya qilinayotgan tashkilotlarda kadrlar faoliyati.
   
5. 
   Soha, hudud, mamlakat miqyosida kadrlar yangiliklari.
   
6. 
   Kadrlar xizmatlari sohasidagi yangiliklar.
   

d) radikallik, miqyosi va amalga oshirish darajasi jihatidan farqlanishi kerak:

1. 
   Kadrlar tizimining bosqichma-bosqich va qisman yangilanishi bilan bog‘liq evolutsion va modifikatsion xaraktyerdagi kadrlar yangiliklari.
   
2. 
   Kadrlarni tubdan va keng miqyosdagi yangilashga qaratilgan radikal (islohotchi) xaraktyerdagi kadrlar yangiliklari.
   
3. 
   Tizimli va keng miqyosdagi kadrlar yangiliklari (kadrlar islohotlari - ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar va tuzilmalarni rivojlantirishning sifat jihatidan yangi maqsad va vazifalariga muvofiq kadrlar salohiyatini tubdan o‘zgartirishga (yangilashga) qaratilgan keng miqyosdagi kadrlar yangiliklaridir).
   
4. 
   Mahalliy, qisman kadrlar yangiliklari.
   
5. 
   Qisqa vaqt ichida amalga oshiriladigan kadrlar ishidagi tezkor yangiliklar (odatda kadrlar ishidagi, kadrlar tizimidagi o‘ta og‘ir vaziyat bilan bog‘liq).
   

e) inson resurslarini boshqarishni mexanizatsiyalash elementlariga nisbatan:

1. 
   Xodimlarni rivojlantirishni baholash sohasidagi yangiliklar.
   
2. 
   Xodimlarning rivojlanishini prognozlash va dasturlash sohasidagi yangiliklar.
   
3. 
   Xodimlarni moliyaviy-resurs bilan ta’minlash sohasidagi yangiliklar.
   
4. 
   Xodimlarni rivojlantirishni rag‘batlantirish sohasidagi yangiliklar.
   

Kadrlar yangiliklari haqida gapirganda, har bir bunday yangilik ijobiy, progressiv va samarali xususiyatga ega emasligini yodda tutish muhimdir.
Soxta (psevdo) (yunoncha noto‘g‘ri, xayoliy) – nafaqat foyda keltirmaydigan, balki xodimlarning va boshqa tashkilotlarning tizimlariga ham zararli bo‘lgan soxta, xayoliy kadrlar yangiliklarini anglatadi.
Kadrlarda soxta yangiliklar – bu ularning darajasi va samaradorligini haqiqiy o‘sishini ta’minlash emas, balki xodimlar va kadrlar tizimlarida subyektiv yangilik hosil (yoki uning vazifasi bo‘lib emas) va maqsadida amalga oshiriladi yoki sun’iy boshqa haqiqiy amaldagi yashirish hamda soxta novator tartibga solish usullari (innovatsion taqlid) eskirgan kadrlar ish usullarini yangilash uchun (innovatsion chayqovchilik), yoki progressiv kurs obro‘sizlantirish progressiv yangiliklarni to‘sib va ma’naviy eskirgan yoki ultra-zamonaviy erta yangiliklarni (innovatsion obro‘sizlantirish) joriy etish.
“Kadrlar innovatsiyasi” tushunchasi bilan “boshqaruv innovatsiyasi” chambarchas bog‘liq bo‘lib, u har qanday uyushgan qaror, tizim, protsedura yoki boshqaruv usuli sifatida belgilanishi mumkin, bu amaldagi amaliyotdan sezilarli darajada farq qiladi va ushbu tashkilotda birinchi marta ishlatiladi. Shuni yodda tutish kerakki, yangilik ushbu tashkilotda boshqaruv amaliyoti bilan bog‘liq.
Kadrlar innovatsiyalarini amalga oshirish vaqtida ular amalga oshiriladigan vaqt oralig‘i qabul qilinadi.
Kadrlar yangiliklarini motivatsiyasi – kadrlar ishida - ijrochining o‘zi ham, tashkilotga kiritilgan kadrlar yangiliklari ham manfaatdor bo‘lgan iqtisodiy, axloqiy va ijtimoiy rag‘batlantirish tizimi, ularning o‘zaro ta’sir mexanizmi.
Kadrlar ishlarida innovatsiyalarni boshqarish-kadrlar ishida tashkilotning joriy va istiqbolli maqsadlariga, ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning zamonaviy modellariga, ijtimoiy sohadagi davlat va kasaba uyushmalarining talablari va standartlariga, bozorni rivojlantirishga muvofiq samarali ko‘lamda va yangilanish sur’atlarini ta’minlash.
Kadrlar ishlarida innovatsiyalarni boshqarishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

1. 
   Mehnat bozori va ta’lim xizmatlari bozorining innovatsion salohiyatini yaratish.
   
2. 
   Sifat jihatidan yangi kadrlar salohiyatini shakllantirish va samarali faoliyat yuritish uchun davlat, hudud, soha, alohida tashkilot doirasida innovatsion kadrlar boshqaruvining samarali ko‘p bosqichli tizimini yaratish.
   
3. 
   Innovatsion-kadrlar faoliyatini amalga oshirish orqali mamlakat kadrlar salohiyatining elita qismini saqlab qolish.
   

Kadrlarning yangiliklari o‘ziga xosdir, ular texnik yangiliklardan farq qiladi. Kadrlar yangiliklari umuman tashkilotni, uning bo‘linmalarini va ayrim xodimlarini tashkilotning maqsadlariga muvofiq faoliyatining samaradorligini oshirishga qaratilgan.