Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti kadrlarni innovatsion boshqarish

2.3 Xodimlarning innovatsion salohiyati va uni rivojlantirish

Har bir innovatsion rivojlanish nafaqat asosiy innovatsion jarayon, balki uni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan omillar va sharoitlar tizimini, ya’ni innovatsion salohiyatni rivojlantirishdan iborat.

Ko‘pincha innovatsion salohiyatning xarakteristikalari uchun korxona yoki tashkilotning umumiy salohiyatining ilmiy-texnik, ishlab chiqarish-texnologik, kadrlar yoki boshqa tarkibiy qismlari bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar ko‘pincha beriladi. Bunday hollarda korxonaning haqiqiy innovatsion salohiyati ajratilmaydi, o‘lchanmaydi va natijada maqsadga muvofiq rivojlanmaydi.
2-sxema korxona yoki tashkilotning umumiy salohiyatini va uning asosiy tarkibiy qismlari - ishlab chiqarish va texnologik, ilmiy-texnikaviy, moliyaviy-iqtisodiy, kadrlar va haqiqiy innovatsion salohiyatni tasvirlaydi, bu uning har bir qismiga organik ravishda kiritilgan barcha salohiyatning yadrosini ifodalaydi.
3-sxemada innovatsion salohiyat tarkibi ko‘rsatilgan. Asosini korxonaning innovatsion infratuzilmasi va uning boshqa tarkibiy qismlari hisobidan yaratilayotgan innovatsion imkoniyatlar tashkil etadi.
Innovatsion salohiyat – innovatsion faoliyatni amalga oshirish uchun jalb qilinadigan moddiy, moliyaviy, intellektual, mehnat va boshqa resurslar to‘plami. Ushbu salohiyat barcha darajalarda (federal, hududiy, sohaviy, mahalliy) ko‘rib chiqilishi kerak. Bundan tashqari, uni individual tashkilot va hatto shaxs darajasida baholash mumkin. Shuni ta’kidlash kerakki, biz jamoalar yoki shaxslarning faoliyati haqida gapiramiz, bu yyerda evristik yechimlar boshqa ijod turlari kabi mos va zarurdir.
Inson resurslari xodimlari, menejerlar, kadrlar ishlarida innovatsiyalarni yaratish va amalga oshirish uchun muayyan ijodiy salohiyatga ega bo‘lishi va uni o‘z ishlarida qo‘llashi kerak, bundan tashqari, ular tashkilotning ishchilarida ushbu salohiyatni har tomonlama rivojlantirishlari va qo‘llab-quvvatlashlari kerak.
Innovatsiya psixologiyasining asosiy muammolari – bu shaxsning ijodiy salohiyatini psixologik jihatdan ozod qilish va samarali innovatsion faoliyat uchun psixologik qulaylikni ta’minlash mexanizmlari, shakllari va usullarini nazariy va eksperimental asoslash muammosi. Innovatsion faoliyat qanchalik muvaffaqiyatli bo‘lsa, ishchilarning yangi narsalarga bo‘lgan ehtiyoji shuncha yuqori bo‘ladi.
Innovatsion tushuncha, obyektni modernizatsiya qilish yoki to‘liq almashtirish maqsadida tarkibiy, funksional, institutsional, tartibga solishni amalga oshirishga qaratilgan maqsadlar, motivlar, yo‘nalishlar, o‘rnatishlarni o‘z ichiga olgan ong sifatida belgilanishi mumkin. Innovatsion ong innovatsion xatti-harakatlarning regulatori bo‘lib xizmat qiladi (bu innovatsion subyektlarga tegishli). Yangi bilimlarni yaratadigan innovatsion fikrlash to‘g‘ridan-to‘g‘ri innovatorning professionalligi darajasiga, yangi axborotni muntazam ravishda olish qobiliyatiga, psixologik va faol yo‘nalishga moslashishga emas, balki rivojlanishga, yangi narsalarni izlashga bog‘liq.
Tashkilot kadrlarining innovatsion salohiyati-kadrlarning yangi axborotni ijobiy-tanqidiy idrok etish, umumiy va professional bilimlarni oshirish, yangi raqobatbardosh g‘oyalarni ilgari surish, nostandart vazifalarni hal etish, an’anaviy muammolarni hal etishning yangi usullarini topish, yangiliklarni oldindan bilish, amaliy materializatsiya qilish uchun bilimlardan foydalanish qobiliyatidir.
Tashkilot xodimlarining innovatsion salohiyatini ajralmas baholash quyidagilar bilan belgilanadi:

1. 
   Xodimlarning kelgusidagi va davom etayotgan o‘zgarishlarga munosabati.
   
2. 
   Rahbarlarning innovatsiyalarga bo‘lgan munosabati va ularning o‘zgaruvchan sharoitlarda ishlash qobiliyati.
   
3. 
   Boshqaruvni demokratlashtirish va innovatsiyalarni axborot bilan ta’minlash jarayonlarining holati.
   
4. 
   Xodimlarni kasbiy va iqtisodiy o‘qitish darajasi.
   
5. 
   Mehnat jamoasining ijtimoiy-psixologik iqlimining holati.
   
6. 
   Yangi shart-sharoitlar, mazmuni va ish haqidan qoniqish darajasi.
   

Tashkilotdagi innovatsiyalar kadrlarda innovatsiyalarni talab qiladi, bu esa bir qator fazilatlarga ega bo‘lgan, shu jumladan innovatsion xususiyatga ega bo‘lgan zamonaviy turdagi xodimni shakllantirishga yordam beradi.
Insonning mehnatga innovatsion tayyorgarligini tavsiflovchi ushbu fazilatlarning birinchi guruhiga quyidagilar kiradi: intellektual rivojlanish va bilimlarni o‘zlashtirish tezligi; kasbiy salohiyat, hayot bilan hamnafas bo‘lish zarurati; mehnatga ijodiy, proaktiv yondashish, ixtiro va ko‘p qirralilik; mahsulot sifatini yaxshilash, samaradorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish dasturlarini ishlab chiqish qobiliyati; mehnat jarayonini ratsionalizatsiya qilish istagi, ammo o‘lchovni bilish; o‘z-o‘zini tarbiyalash va o‘zini rivojlantirish qobiliyati.
Ikkinchi guruh ishchining innovatsion va motivatsion fazilatlarini tavsiflaydi: mustaqillik va mehnat motivlari mustaqilligi va ichki xarakteri, tashabbuskorlik, shoshilmasdan ishlash, yuqori burch tuyg‘usi; to‘siqlarga qaramay ishlash; muammolarni hal qilish qobiliyatlarini sinab ko‘rish istagi; tanqidiy fikrlash va yuqori darajadagi qiziqish; kuch va ish samaradorligi; yaxshi bajarilgan ish yaxshi maosh olishiga ishonch; ishni undan kutilganidan yaxshiroq bajarish istagi (ishda mukammallik hissi).
Uchinchi guruh mehnatga innovatsion munosabatni tavsiflaydi: mehnat sifatining yuqori standartlariga e’tibor berish; ishga ijodiy munosabat; innovatsiyalarni amalga oshirishda ishonch va izchillik; kutilmagan qarorlar va yangi munosabatlarga tayyorlik; ishlab chiqarishdagi barcha o‘zgarishlarga moslashuvchanlik va sezuvchanlik.
To‘rtinchi guruh talablari innovator xodimining umuminsoniy va shaxsiy fazilatlarini tavsiflaydi: ularning zaif va kuchli tomonlarini bilish; doimiy tajriba orttirish istagi; sog‘lom ambitsiyalar va kasbiy o‘sishga intilish; fikr va tajriba almashish istagi. Yuqori innovatsion fazilatlarga ega bo‘lgan xodimning ushbu portretiga asoslanib, do‘kon jamoasi, brigada, zavod, kompaniyaning innovatsion portretini shakllantirish va tegishli kadrlar yangiliklarini ishlab chiqish mumkin.
Xodimning innovatsion salohiyati-yangi axborotni idrok etish, ularning kasbiy bilimlarini oshirish, yangi raqobatbardosh g‘oyalarni ilgari surish, nostandart vazifalarni hal qilish va standart muammolarni hal qilishning yangi usullarini topish qobiliyati.
Innovatsion faoliyat samaradorligini oshirishning eng muhim vazifalaridan biri yuqori malakali mutaxassislardan tashkil topgan ijodiy guruhlarni shakllantirish vazifasi bo‘lib, ular ayni paytda samarali ishlash uchun zarur va yetarli psixologik fazilatlarga ega bo‘ladi.
Innovatsion jamoa tomonidan amalga oshiriladigan vazifalarning ko‘pligi sherik xodimlarning kamida uchta toifasi mavjudligini ko‘rsatadi.
Birinchi guruhga ijodiy tashabbus ko‘rsatishga, original g‘oyalarni ilgari surishga qodir bo‘lgan g‘oyalar generatorlari kiradi.
Ikkinchi guruh innovatsiyalarni jarayon sifatida boshqarishga qodir bo‘lgan rahbar-innovatorlardan iborat. Ular noaniqlik sharoitida qaror qabul qilishlari, moliyaviy va tadbirkorlik xavfiga o‘tishlari, tashkiliy va psixologik qiyinchiliklarni yengib o‘tishlari kerak.
Innovatsion jamoadagi uchinchi, eng ko‘p sonli guruhni qo‘llab-quvvatlash tizimi deb ataladigan malakali ishchilar ("perifiriya") tashkil etadi. Aynan shu guruh axborot ta’minoti, tashqi muhit va ichki imkoniyatlarni tahlil qilish bilan shug‘ullanadi va yangiliklarni amaliy tatbiq etishni amalga oshiradi.