Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universitetining filologiya fakulteti 408-guruh talabasi anorqulova sahihaning tasavvuf va badiiy ijod fanidan tayyorlagan taqdimoti

Jomi may tutsang meni devonadin qil ibtido, -
ya’ni, ey mug'bacha, dayr (mayxona)ga kelgan hush ahlining rasvo bo'lishini istab may jomini taklif etmoqchi bo'lsang, bu ishni mendan boshlab qo'yaqol.
Albatta, baytning ham zohiriy va ham botiniy-tasavvufiy ma’nolari bor. Botiniy mazmuni bo'yicha bunda “mug'bacha” vahdat mayidan bahramand bo'lishga rahnamolik qilguchi peshvo, “dayr” esa uning makoni-manzilidir. Bas shunday ekan, solik – men ana shu peshvo-pirdan to'g'ri yo'lni o'rganishga birinchilar qatorida tayyor ekanligini bildirmoqda. Solik – menning bu ishga birinchilardan bo'lib shoshilganining sababi oltinchi baytda ochiq-oydin bayon qilingan:
Toki ul maydin ko'ngul jomida bo'lg'ach jilvagar,
Chehrayi maqsud, mahv o'lg'ay ham ul dam moado, -
ya’ni agar vahdat mayi-ilohiy ma’rifat nurlari ko'ngul jomida jilvagar bo'lsa, unda chehrayi maqsud – istalgan chehra-Alloh taoloning tajalliy nurlari ko'rinadi va natijada ko'ngil jomidagi boshqa (g'ayr naqshi, moado) narsalar mahv bo'ladi, yuqoladi, unda faqat “chehrayi maqsud” qoladi, xolos. Bu holatning natijasi esa yettinchi baytda bayon qilingan:
Vahdate bo'lg'ay muyassar may bila jom ichrakim,
Jomu may lafzin degan bir ism ila qilg'ay ado.
Ya’ni jom va may bir-biri bilan qorishib, yaxlit holatga keladi. Bunda shoir solik-menning o'zligi bilan ilohiy nurlarning qo'shiluvi yoki ilohiy nur-ruhning jom-tanada joylashib, yaxlitlikni maydonga keltirishi va shundan “sen” va “men”ning birlashuvi – komillikning eng yuqori darajasi haqidagi tasavvufiy fikrni ifoda etmoqda. Shundan-da, hatto “jom” va “may” so'zlari ham shaklan birlashib, bir ismni maydonga keltiradi. Haqiqatan ham arab yozuvida “jom” ( ) va “may” ( ) so'zlari birlashtirilsa, “ ” – “ ” – “Jommiy - Jomiy” so'zi vujudga keladi. Bu bilan Alisher Navoiy ana shu komil insonlik fazilatlarining zamondoshi, ustozi Nuriddin Abdurahmon Jomiy siymosida mujassam ekanligini uqtirmoqda hamda bu sohada Abdurahmon Jomiy hamisha namuna bo'lib qolishini eslatmoqda. Bu nihoyatda muhim xulosadir. Chunki u tasavvufiy mulohazalar faqat nazariy, mavhum fikrlar emasligi, balki uning amaliy, hayotga tatbiq etilgani va natijasi (Abdurahmon Jomiy timsolida)
Alisher Navoiy yashagan davrda yaqqol namoyon bo'lgani juda katta nazariy va amaliy ahamiyat kasb etadi.
Shunday qilib, yettinchi bayt g'azalda bayon etilgan fikrning eng yuqori cho'qqisi – natijasini ifoda etganligi bilan muhim mavqega ega.
Keyingi – sakkizinchi baytda “jom va may” kabi muqaddas tasavvufiy so'zlarning botiniy ma’nolarini bilmasdan ularni zohiriy ma’nolaridan kelib chiqib inkor qiluvchilarni masalaning asl mohiyatini chuqur tushinishga da’vat etadi. Nihoyat yakuniy-to'qqizinchi baytda esa shoir ta’bir badiiy san’atidan foydalanib, Alloh taolo tomonidan nozil qilingan “ishraby yo ayyuh al-atshon” (vahdat mayidan ichgil, ey tashnalab) oyatini dalil keltirib, o'zini ham va boshqalarni ham bundan bahramand bo'lib, komil inson bo'lish uchun intilishga chorlaydi.
Ko'rinadiki, Alisher Navoiyning “Ashraqat” so'zi bilan boshlanadigan g'azali tasavvufiy mavzudagi yakpora g'azal bo'lib, u rasmiy oshiqona g'azallar shaklida bo'lsa-da, ammo mohiyatan yangi bir adabiy asar hisoblanadi. Unda falsafiy mushohada yetakchi o'rinni egallab, Alisher Navoiyning hayot mazmuni, insoniylik va komil inson muammosiga doir qarashlari o'z aksini topgan. Bunday g'azallar “Xazoyin ul-maoni”da ko'plab uchraydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.Aliaher Navoiyning “Xazoyin ul maoniy” MAT 3-4-5-6-tomlar, Toshkent ,1988-1990
2.Valixo’jayev B ”Alisher Navoiyning badiiy mahurat masalasi” maqolalar to’plami . Toshkent “Fan” 1993, 126-135-betlar.
3. Valixo’jayev B “Alisher Navoiyning g’azallari tahlili” asari

E’TIBOTINGIZ UCHUN RAHMAT